Hindistan'da 1747-1947 yıllarında sömürge yönetimi kuran İngilizler, Hintli çocukların bazılarını İngiltere'ye göndererek eğitiyorlardı. Eğittikleri çocuklardan yetenekli olanlarını İngiliz Gizli Servisine casus olarak yetiştirmişlerdi.
Mustafa Sagir, Hindistan'ın Peşaver şehrinde (1947 sonrası Pakistan şehri) dünyaya gelmiş, 10 yaşında iken İngiliz sömürge yönetimi tarafından Londra'ya götürülmüştü. Londra'da özel bir okuldan mezun olduktan sonra Cambridge Üniversitesini bitirmişti. İngiliz Gizli Servisinde profesyonel bir casus olarak yetiştirilen Sagir, İngilizce, Arapça, Farsça, Almanca ve Türkçeyi iyi biliyordu. İngiltere için İsviçre, Almanya, İran, Irak, Mısır, Afganistan ve Türkiye'de casusluk faaliyetlerinde bulundu.
Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra İtilaf Devletleri'nin Osmanlı Devleti topraklarının işgaline karşı Mustafa Kemal önderliğinde başlayan Milli Mücadele'nin Türk milletinin büyük direnme gücü ile giderek güçlenmesi, TBMM'nin açılışı ile Anadolu'da bir hükûmetin kurulması İngilizleri telaşlandırmıştı. Silah ve cephane desteği ile İzmir başta olmak üzere Ege bölgesindeki birçok ilimizi Yunanlılara işgal ettirmişler, iç isyanları destekleyerek Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) ile millî kuvvetleri bastırmaya çalışmışlar fakat bunlar başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Anadolu'daki Millî Mücadeleyi casus Mustafa Sagir ile durdurmayı denediler. 1920 yılı Mayıs ayında Ayren Dok Zırhlısı ile gizlice İstanbul'a gelen Sagir, Millî Mücadeleyi zayıflatmak, Ankara hakkında bilgi toplamak ve en önemlisi Mustafa Kemal'e suikast tertip etme görevlerini üstlenmişti. Kendisini Türk ve Müslüman dostu bir Hintli Müslüman olarak tanıtmış, Hint Hilafet Komitesi Delegesi gibi göstermişti. İstanbul'da Şehzadebaşı'nda bir evde "Türk ve Hint İslam Kardeşliği" adlı bir cemiyet kurmuştu. İstanbul'da bulunan Hüsamettin Ertürk'e bağlı Karakol cemiyeti grubundan bazı üyelerin güvenini kazanmıştı. Anadolu'ya silah ve insan kaçıran Hüsamettin Ertürk'ün şüphesinden kurtulması için plan gereği İngilizler tarafından iki hafta gözaltında tutuldu. Mustafa Sagir ve onunla irtibatlı "Türk ve Hint İslam Kardeşliği Cemiyeti" üyelerini gizlice takip ettiren Hüsamettin Ertürk, Mustafa Sagir'in casus olduğu şüphesiyle Ankara'yı durumdan haberdar etmişti.
Karakol Teşkilatının yardımı ile Anadolu'ya gönderildi. 2 Aralıkta Ankara'ya geldi. Mustafa Kemal ile görüşen Mustafa Sagir, Hürriyet Oteli'ne yerleştirilmişti. Basın mensuplarına verdiği beyanatta Mustafa Kemal ile görüşmelerin olumlu geçtiğini, Millî Mücadeleye yardım edeceğini, Hintli Müslümanlardan toplanan paraları Meclis Başkanı Mustafa Kemal'e teslim edeceğini söylemişti. Edindiği bilgileri İstanbul'da bulunan İngilizlere iletmek amacıyla Hint Hilafet Komitesine yazdığı bir mektubu göndermek istemişti. Ankara Hükûmeti, Mustafa Sagir'in mektuplarında şifrelenmiş ve okunmayan satırları Kimyager Avni Refik Bekman Bey'e incelettirmişti. Yapılan incelemede, görünmeyen mürekkep kullanılarak yazılan iki satırlık kırmızı yazılar amonyak kullanılarak ortaya çıkarılmıştı. Bir müddet daha takip edilen Sagir, Mustafa Kemal Paşa'nın faaliyetleri ile bir tetikçi tutarak Mustafa Kemal'e yapacağı suikastın ayrıntılarını anlattığı son mektubunun deşifre edilmesi üzerine casusluk suçu ile tutuklandı.
Mustafa Sagir, Ankara İstiklal Mahkemesi'nde süren sorgusunda, İngiltere'nin nasıl olsa kendisini kurtaracağını düşünerek Ankara'ya Türkler ile Rusların arasını bozmak için geldiğini ve diğer ülkelerde yaptığı casusluk faaliyetlerini Ankara İstiklal Mahkemesi'nde anlatmıştı. Sorgusunda, ünlü casus Binbaşı Noel ile mektuplaşmaları hakkında bilgi verdi.
Mustafa Sagir'in Ankara İstiklal Mahkemesi'ndeki sorgu ve yargılaması 23 Mayıs 1921 tarihinde mahkemenin oy çokluğu ile verdiği idam kararı ile sona erdi. 24 Mayıs 1921 tarihinde Ankara'da Karaoğlan Çarşısı Meydanı'nda büyük bir kalabalık önünde, Mahkeme Kâtibi Rıza Bey tarafından yüzüne okunan mahkeme kararı sonrası idam edildi.
Kaynaklar
Esat Arslan, "1921 Yılının İlk Yarısında Türk-Fransız-İtalyan Yakınlaşması Karşısında İngiliz Politikası ve Mustafa Sagir Olayı", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1995, Sayı : 31, Ankara.
Hâkimiyeti Milliye Gazetesi, 7 Haziran 1921.
