Halide Edip Adıvar''ın 1912 yılında kaleme aldığı Handan romanı, genç bir kadının aşk, sevgi ve trajik çıkmazlarını ele alır. Romanda genç bir kadının bireysel anlamda kendini bulmaya çalışmasının öyküsü anlatılırken o dönemdeki kadınların psikolojik ve sosyolojik kimliği yansıtılır.
Handan romanı kapalı bir toplumda yaşayan bir kadının sevda serüvenine yaklaşımı açısından cesur, öncü bir romandır. Handan, Halide Edip''in yaşantısından ne ölçüde etkilendi? Otobiyografi romanı olarak kabul edebilir miyiz? Halide Edip, yaşamından romana neler aktardı veya yaşamı hangi dönüşümlere uğrayarak romana yansıdı? Halide Edip''in yaşamından esintiler taşıdığı iddia edilen romandaki otobiyografik izleri bulmak okuyucuyu ilgilendiriyor.
Selim İleri''nin, "O Üzüntülü Loşlukta" başlıklı incelemesinden aktaralım:
"Halide Edip anı kitabı "Mor Salkımlı Ev''de 1910 yılında uzun süren bir hastalık geçirdiğine işaret eder. Nakiye Hanım''ın Fatih''teki evinde geçici olarak konaklar.
Hasta büsbütün iç dünyasına çekilmiştir. Hasta şimdi, yattığı yerden denizi seyretmektedir. Yatakta çalışır. Her şeyden uzaklık hissetmektedir. Duygularını şöyle tanımlıyor romancı: (……..) ''O kadın, o üzüntülü loşlukta, bütün maddi ve manevi acıları garip bir gülümsemeyle seyreder dururdu.''
Handan''ın gizli defterine yazdıkları o harikulâde sayıklamalar, hep merak etmişimdir, romancının gizli defterinden mi aktarmaydı? Romancının gizli defteri var mıydı?
Bunları edebiyat polisliği adına soruyorum. Sadece bir romanın oluşum, ortaya çıkış sırlarını öğrenmek istiyorum" diye yazıyor.
Handan, o denemdeki genç kadınların hem psikolojik hem de sosyolojik kimliğini yansıtır. Handan, mektup şeklinde yazılmış bir roman olması nedeniyle bir nevi "iç monologları"dır. Romandaki kahramanların hayatlarındaki önemli olayları ve bu olaylar karşısındaki hislerini kendi ağızlarından anlatan bu mektup tekniği, gerek kurgu gerekse anlatıcı ve kullandıkları teknikler açısından romanın önemli bir özelliği. Romanın akış tekniğine göre öykü, anlatan ve anlatılanın uyandırdığı gerçeklik hissi doğrultusunda anlam kazanmakta.
Handan''ın merkeze alındığı eserde, onun farklı kişiliği mektuplarla anlatılırken, genç bir kadının "içsel sancıları" yansıtılıyor.
Roman, Refik Cemal''in Server''e yazdığı mektupla başlar. Mektuplarla anlatma esasına dayanan eserde, metinlerdeki vaka, şahıslar ve mekâna ait konular kahramanlardan biri tarafından nakledilir.
Berna Moran''a göre roman, bireysel, psikolojik aşk romanıdır. Yazar, kahramanlarını yakıp yıkan bir sevgiyi dile getirmek istediği için onların iç dünyasına yönelir ve bu sevginin zamanla şiddetli bir tutkuya dönüşümünü sergiler. Önemli olan birkaç kişi arasında kurulan duygusal ilişkilerin gelişimidir." (Moran 2005: 153).
Genç bir kadının bunaltılarını, üzüntülerini, duygularını yansıtan eserde aynı zamanda Doğu-Batı, kadın, evlenme, aşk, din, insanların iç sıkıntıları, maddi ve manevi acıları anlatılır. II. Meşrutiyet dönemindeki baskılarla içe yönelen Halide Edip, kadınlar ve erkekler arasındaki duygusal ve toplumsal ilişkileri dile getirir.
"Ben anlatıcı" tekniği ile yazılan eserde, kahramanın yani Handan''ın bakış açısı ile arkadaşlarının anlatılarındaki bakış açıları aynı zamanda Handan''ın kendisini tanımlamaktadır. Romandaki bütün kişilerin yolu Handan yaşamı ve kişiliği ile bağlantılıdır.
Romandaki mektup ve bilinç akış tekniği kullanan Halide Edip, "ben"in yani Handan''ın öne çıkmasını sağlıyor. Handan''ın yaşamını kurma ve yıkma serüveninin ve olay örgüsünün mektup tekniği ile anlatımı, romana üst düzeyde bir kimlik kazandırmaktadır.
Servet-i Fünûn, Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi''nin tanınmış ilk kadın romancı ve hikâyecisi olan Halide Edip Adıvar, İngiliz Dili ve Edebiyatı profesörü olarak bazı eserlerini İngilizce olarak yayımlamıştır. Romanlarında ve hikâyelerinde tasvir ve tahlilleri çok başarılıdır.
110 yaşında olan Handan romanını özellikle kadın okurların okumalarını tavsiye ediyoruz.
