Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı''nın aylık süreli yayın organı Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Tatarlara milli gururu yaşatan, bağımsızlık hayalini milli fikir ve ideolojiye dönüştüren Ayaz İshakî''yi Şubat 2023 tarihli 433. sayısının kapak konusu yaptı.
Doktora öğrencisi Nail Nabiullin, "baş eğmeyenlerin lideri" olarak tanıttığı İshakî''nin biyografik bilgisini verdikten sonra sosyal ve siyasi faaliyetleri, sürgün yılları ve eserlerinden bahsetmektedir.
Peki Ayaz İshakî kimdir?
Şimdi onu Nail Nabiullin''in kaleminden tanıyalım
23 Şubat 1878 tarihinde Kazan''ın Yauşirma köyünde doğan İshakî, 1890-1893 yılları arasında medrese eğitimi almıştır. 1898-1902 yılları arasında Kazan Tatar Öğretmen Okulunda eğitim görür. Ulusunun çektiği sıkıntıları gördükçe milli şuuru olgunlaşır. 1903''te kaleme aldığı Tatar Türklüğünün yok oluşunu anlatan İki Yüz Yıl Sonra İnkıraz adlı eseri yoğun ilgi görür.
1901 yılında Şakirdlik derneğinin kurulmasına öncülük eder. 1905''te halkı aydınlatmak amacıyla toplantılar düzenlerken, yazdığı makalelerle milli uyanışa neden olur. Sonra Hürriyet olarak adlandırılan ve gizli bir örgüt olan Sekeretlek''i kuracak, Tatar devrimci örgütü olarak bilinen Tangistler''e ve Müslümanların partisi olan ''İttifak al Muslimin''in kongrelerine katılacaktır. Yaptığı çalışmalar nedeniyle göze batınca 18 kez tutuklanmıştır. İshakî''nin ilk tutuklanma tarihi 1906 olup Chistopol hapishanesinde kalmıştır.
İshakî, 1925 yılında İstanbul''a gelecek ve Türk Yurdu dergisi ve Cumhuriyet gazetesinde çalışacaktır.
Eserlerinde Türk halklarının birleşmesi konusunu işlerken, Züleyha, Üyge Taba, Dalga İçinde, Tatar Kızı, Olug Mokhommad, İdil-Ural, Tan Yıldızı, Tavış adlı eserleri kaleme almıştır.
Ayaz İshâkî, 22 Temmuz 1954 tarihinde Ankara''da vefat etmiş ve İstanbul Edirnekapı mezarlığında toprağa verilmiştir.
Derginin bu sayısında Prof. Minehanım T. Nuriyeva "Volga''daki Bulgar Şehri Balahana''nın Kaderi" başlıklı bir makale kaleme alırken, Prof. Dr. Kürşat Yıldırım''ın Yeni Tang Kitabı''ndaki Kırgızlar bölümü ilgiyle okunmaktadır.
Dil bilimci, Dr. Yusuf Gedikli ise makalesinde "Basmıl, Bağıskil, Pa-say-Kan Kavm Adlarının Köken ve Anlamları" üzerinde durmaktadır.
Gedikli, Basmıllar hakkında bilgi verirken "Basmılların tanınmış Türk kavimlerinden biri olduğunu" ifade etmektedir. Gedikli makalesinde Basmıllar hakkında birincil kaynaklar olarak Çin yıllıkları, Tibet ve Türk kaynaklarını (Göktürk, Uygur yazıtları ve Kaşgarlı Mahmut) ve bazı Sinologları göstermektedir. Sonra Basmıl adının kökeni hakkında bilgi vermekte, Basmıllar hakkında bilim adamlarının görüşlerini incelemektedir.
Türk Dünyası Tarih Dergisinin şubat sayısında Prof. Sait Yılmaz, Dr. Cansever K. Kesgül, Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar, Mehmet Dağıstanlı, Mehmet Töre Yıldırım''ın arasında olduğu çok sayıda yazarın makaleleri yer almaktadır.
