Sözlükçü, edebiyat tarihçisi Muallim Nâci''nin Hukuk Mektebinde verdiği dil ve edebiyat dersleri için tuttuğu notlar, Prof. Dr. Fethi Gedikli tarafından günümüz Türkçesine aktarıldı.

Şair; eleştirmeci, sözlük yazarı Muallim Nâci, Osmanlı devleti dönemi aydınlardan biridir. İstanbul''un Fatih semtinde 1849 yılında doğdu. Asıl adı Ömer''dir. Babası saraç ustası Alibey, annesi Varnalı Fatma Zehrâ Hanım''dır.

Muallim Nâci, Ahmet Mithat Efendi''nin kızı Mediha Hanım ile evlenmiştir. Bu evlilikten 1887 yılında doğan Ayşe adlı kızı birkaç günlükken ölmüş, Fatma Nigar (Ulusoy) adlı kızı ise dedesi Ahmet Mithat Efendi tarafından yetiştirilmiştir. Fatma Nigar Hanım''ın otuz civarında bestesi ve birçok şiiri vardır.

Muallim Nâci''nin Tercümân-ı Hakîkat''te çıkan gazelleri büyük ilgi görürken, kaleme aldığı eserler dönemin kültür hayatına önemli katkılarda bulunmuştur. Hukuk Mektebinde verdiği ders notları daha sonra Mecmûa-i Muallim''de yayımlanmıştır. Dil bilgisi alanında verdiği bilgilerden oluşan notlar maalesef şimdiye kadar yeni harflerle yayımlanmamıştır.

*

Osmanlı Türkçesinden sadeleştirdiği yapıtlar ve hukuk üzerine kaleme aldığı kitap ve makaleleriyle tanınan Prof. Dr. Fethi Gedikli, bu kez Muallim Naci''nin bu çalışmasını günümüz Türkçesine aktararak Türk edebiyat âleminin istifadesine sundu.  

Nâci''nin  kitabı okundukça, dildeki birçok inceliklere değindiği, derslerini işlerken yeri geldikçe döneminin tartışmalı konularına yer verdiği, bu metinlerde kullandığı bazı ifadelerden adını vermeden bazı kimselerin görüşlerine cevap verdiği hissedilmektedir. Ayrıca ders notlarının hukukçular bakımından da önemli olduğu görülmektedir. Bunun bir nedeni, onların, bugünkü İstanbul Hukuk Fakültesi''nin ilk hâli olan Hukuk Mektebinde verilmiş derslerden oluşmasıdır. Bu durum hukukçular için de ilgi çekicidir.

*

Şimdi kitabı tanıyalım.

Eserin Ön Söz ve Giriş kısmını kimin yazdığı belirtilmezken, Fethi Gedikli''nin kaleme aldığı anlaşılmaktadır. Burada, Muallim Nâci''nin hayatı, şahsiyeti, eserleri, edebi tenkitleri, sözlükleri ve biyografileri, mektupları, anıları, çevirileri ve diğer eserleri tanıtılmakta, sonra ''Mekteb-i Hukuk-ı Şâhâne''de verilen ''Dil ve Edebiyat Derslerinin Hülasası'' hakkında okura bilgi sunulmaktadır.

Fethi Gedikli, Muallim Nâci''nin ders notlarının hukukçular için neden önemli olduğunu ise şöyle anlatmaktadır: "Hukukun en temel malzemesi dildir. Hukukçu dile ne kadar hâkimse, onu ne kadar etkili kullanırsa sonuca ulaşması da o kadar kolay olur. Gerçekten, hukuk sağlam dile ihtiyaç duyar; kanunları, mahkeme kararlarını yorumlamak dile hâkim olmayı, açık ve berrak bir şekilde ifade etmeyi, fazla uzatmadan kısa ve öz olarak sunmayı gerekli kılar. Hukukçunun muhatabını, mahkeme heyetini veya hâkimi ikna etmesi için de kuvvetli bir hukuk diline vâkıf olması yararınadır. Bunun için hukukçunun sağlam bir dil bilgisini kazanmış olması şarttır. Bu sebeple olsa gerek, kuruluşundan itibaren Hukuk Mektebinde Türk edebiyatı ve yazı dersinin ''Edebiyât-ı Türkiyye ve Ta''limi Kitâbet'' yanı sıra ''Belâgât-ı Türkiyye'' dersi de öğretilmiştir. Muallim Nâci de 1887-1888''de Türkçe ''Edebiyat'' dersini burada okutmuştur. Bu arada belirtilmelidir ki, 1983''ten beri üniversitelerimizin tüm fakültelerinde, yüksekokullarında o cümleden hukuk fakültelerinde Türk Dili dersi okutulmaktadır."

*

Fethi Gedikli''nin kaleminden Muallim Nâci''nin dil hakkındaki görüşlerini de öğreniyoruz. Buna göre, Muallim Nâci, canlı bir anlatımı tercih etmekte, sorularla, nüktelerle konuyu öğrencilerine belletmeye çalışmaktadır. Bu nedenle söz konusu ders notları, sadece teknik bir dil bilgisi notu olarak değil, aynı zamanda lezzetli bir edebiyat dersi olarak da okunabilir. Muallim Naci dillerde zamanla az çok değişiklik olmasını doğal karşılamakta, yeri geldikçe buna ilişkin örnekler vermektedir. O devirde noktalama işaretlerini kabul etmenin yanlıları gibi karşı çıkanları da vardır. Muallim Nâci, yazıda noktalama usulünü kabul etmenin yararlarına vurgu yapmaktadır. Bir özelliği ise ''ve'' bağlacının sık sık kullanılmamasını, hatta ''ve''siz yazılmasını savunmaktadır. Dilde sadeliği uygulayanlardan biridir.

*

Fethi Gedikli, Muallim Naci''nin kitabını, Türkçe Sözlükte Bulunmayan Kelimeler ile Terimler Sözlüğü''nü ilave ederek daha da zengin hale getirmiştir. Türk Dil Kurumu Yayınları arasında 2022 yılında çıkan eser 169 sayfadır.

Muallim Nâci ve kitapları hakkında araştırma yapan arkadaşlar ve hukuk öğrencileri için kaynak bir eser. Tavsiye ederiz. Tel: 90 (312) 341 52 39

Esen kalın.