İkinci Abdülhamid, hakkında çıkan lehte ve aleyhte yazı ve kitaplarla gündemdeki yerini hâlâ koruyor. Biz, tarihçi Bayram Kodaman'ın Abdülhamid hakkındaki görüşlerine kısaca değineceğiz.
*
Bayram Kodaman, Abdülhamid devrinin özelliklerinden bahsederken bunları "Merkeziyetçilik, İslam Birliği, Denge siyaseti, Reform siyaseti" başlıkları altında inceliyor.
Kodaman, II. Abdülhamid devrinin despotik ve merkeziyetçi bir devir olduğunun su götürmez bir gerçek olduğunu belirtiyor. Osmanlı imparatorluğunda despotluk ve merkeziyetçiliğin sadece Abdülhamid'e özgü olmadığını anlatan Kodaman, "Daha gerilere gitmemek için Osmanlı İmparatorluğunda II. Mahmud'un Avrupa'da Bismark'ın ve Rus Çarı'nın despotluk ve merkeziyetçi siyasetleri hatırlanacak olursa, II. Abdülhamid'in aynı yöndeki siyasetinin çağdaşları arasında yadırganacak bir yöntem değildir." diyor.
Abdülhamid'in İslam Birliği siyasetini ele alan Kodaman, imparatorluğun büyük çoğunluğunu Müslümanların meydana getirdiğini belirterek bu çoğunluğu kaynaştıracak değerlerden birinin de hilafet makamı olduğunu anlatıyor. Abdülhamid'in de merkeziyetçiliğin kendisine verdiği imkanla hilafet makamının manevi imkanlarını kullandığını, bu siyasetinin başarılı olduğunu belirten Kodaman, "Hamidiye Alaylarını kurarken Doğu Anadolu'daki aşiretleri bu yönden kendisine bağlamasını ve itaat altına almasını bildiğini" ifade ediyor.
Abdülhamid'in denge siyaseti hakkında da Kodaman, bu konuda şöyle diyor: "33 yıllık idaresi zamanında II. Abdülhamid'in iç ve dış siyasette uyguladığı en belirgin yöntemi, kuvvetler arası dengeyi temin ederek, Sarayı, Babı Ali'yi ve hepsinden de önemli kendi otoritesini dengeler üstü güç olarak tutma şeklinde özetlenebilir. 33 yıl iktidarda kalması, bu denge siyasetinin bir sonucudur diyebiliriz."
Bayram Kodaman, Abdülhamid'in reform siyasetini incelerken bu konuda şöyle diyor: "II. Abdülhamid devrinde de yükselmek ve çağdaşlaşmak için Batı Medeniyetinden faydalanmanın zarureti inkâr edilememiştir." Ayrıca, Abdülhamid devrinde "yeni ile mevcut, batıcılarla muhafazakarlar arasında bir denge kurularak modernleşmeye çalışıldığını" belirtiyor.
