Osmanlı Devleti dönemi vali ve yazarlarından Hüseyin Nazım Paşa, anılarına yazdığı mukaddimede kendisini şöyle anlatıyor: "Mukadderat beni daha çocukluğumda, Abdülhamit idaresi gibi Türk tarihinin en ibretâmiz hadisatla dolu bir devrinin en hazin, en feci, en kanlı vak'alarıyle karşı karşıya getirdi, bunların içine attı."
Babası Sadık Efendinin bir ihbar üzerine Yeni Osmanlılar Cemiyeti'ne mensup olduğu gerekçesiyle birçok simayla birlikte tevkif edildiğini anlatan Hüseyin Nazım Paşa, eserinde Abdülhamid devri idaresini, yönetim zaaflarını, zamanın olaylarını ele alıyor. Ayrıca, Ermeni sorununun ortaya çıkışı, Hınçak bölükleri, Hınıs, Refahiye, Van, Trabzon, Erzurum isyanları gibi birçok konu hakkında bilgi veriyor.
Gazetecilikten bir ara ayrıldığını ifade eden Hüseyin Nazım Paşa, sakin bir hayat yaşamayı düşündüğünü belirterek amacını şöyle anlatıyor: "Fakat asabiyetim buna müsait değildi; uğraşmak istiyordum; cidal ve hücum etmek istiyordum. Kendimi eğlendirmek için tekrar matbuat hayatına avdeti kurdum; fakat gazeteci olarak değil; engizisyon esrarını Fransızca'dan tercüme edecektim. Ziya Paşa'nın Endülüs Tarihi pek muhtasardı; bir Endülüs ve Portekiz tarihi yazacaktım; Endülüs Tarihi'ni (Vakit) gazetesinde tefrika ettirdim. Engizisyon esrarı da bir kitap halinde neşrolundu. Bu kitap yüzünden hem istibdat, hem meşrutiyet devirlerinde iftiralara uğradım; engizisyon esrarının mütercimine istibdat devri elbette iftira ederdi; fakat meşrutiyet devri? Bu kitapta zalim bir idareden; İspanya'nın geçirmekte olduğu felaket ve ıstıraptan, vatanın selâmetini temin edecek tedbirlerden bahsolunuyordu Tabii Abdülhamid bu gibi mevzulardan çok kuşkulanıyordu. İsmet Bey'i çağırmış ve kitabı göstererek:
- Bu tercüme değil! Tercüme vesilesiyle mütercimin düşündüğü fesatların vasıtası! Bunu çabuk aslı ile karşılaştırınız! İradesinde bulunmuş…"
Hüseyin Nazım Paşa'nın yapıtı 2003 yılında Selis yayınlarından çıktı. Tahsin Yıldırım'ın derlediği kitap tarih araştırması yapan arkadaşlar için kaynak kitap niteliğinde.
Esen kalın.
