Albanlar, Güney Kafkasya'da, özellikle bugünkü Azerbaycan topraklarında yaşayan eski bir kavim olarak bilinmektedir.
Hıristiyanlığı MS 57 yılında kabul etmişlerdir. Tarih kitaplarında, Ermenilerin Hıristiyanlığı, Albanlar'dan sonra kabul ettiği kayıtlıdır.
1989 sayımına göre, Azerbaycan ve Gürcistan'da yaşayan Udinler, Albanların torunları sayılır. Udin dili, Albanların diline en yakın dil olarak kabul edilmektedir.
Albanya hakkında en kapsamlı bilgi veren kaynak olarak Kalankatlı Moses (Movses Kalankatlı)'in "Alban Tarihi" gösterilmektedir. Kitap, 1849 ve 1851'de kısmen Fransızca, 1861'de tam olarak Rusça ve 1961'de İngilizce olarak yayınlanmıştır. "Alban Tarihi", 7. yüzyılda Albanca yazılmış sonra Ermeniceye çevrilmiştir.
Yapıtı Prof. Ziya Bünyadov, Rusça ve İngilizce nüshaları karşılaştırarak Azerbaycan Türkçesine çevirmiştir. Dil bilimci Dr.
Yusuf Gedikli de eseri, Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarmıştır. Gedikli, kitabı tanıtırken "Kalankatlı Moses'in Alban Tarihi, başta Kafkasya'nın eski sakini Albanlar olmak üzere Türk, İran, Arap, Gürcü, Ermeni tarihi için pek önemlidir. Eserde Hun, Haylandurk, Barsil, Eftalit, Hazar gibi Türk kavimlerinden ve bunların siyasal, sosyal, dinsel, askersel yaşayışlarından söz edilmektedir" diyor.
Türk ve komşu kavimlerin tarihini ilgilendiren bu yapıtın Türkçede çoktan beri yayınlanması gerektiğini belirten Gedikli, sözlerine şöyle devam ediyor: "Ama ne yazık ki, Türkçeye aktarılmak için 2006 yılını beklemek gerekmiştir. Maalesef Türk tarihinin ana kaynaklarının hemen tamamı Türkçeye aktarılmayı beklemektedir. Böylece kendi tarihimize ait yapıtları çevirmekte bile en az 150 yıl geride kaldığımız görülüyor."
Araştırma yapan tarihçi ve akademisyenler için önemli bir kaynak olan bu yapıttan bazı bölümleri köşemize almayı uygun gördük.
*
Yüce Büyük ve Küçük Kafkas dağlarının koynunda yer alan Alban ülkesi, sayısız hesapsız doğal servetleriyle haddinden artık (çok) güzel ve hayranlık uyandırıcı bir memlekettir. Büyük Kür ırmağı sakin sakin bu ülkenin tam ortasından akar, büyük ve ufak balık getirip sularını Hazar denizine döker. Irmağın kıyıları boyunca uzanan verimli ovalarda bol miktarda tahıl ve üzüm, ipek ve pamuk ve pek çok zeytin ağacı yetişir; petrol ve tuz da vardır. Dağlarından altın, gümüş, bakır ve aşı boyası çıkarılır. Vahşi hayvanlarına gelince, burada arslan, bebir (kaplan), pars, yaban eşeği, pek çok kuş çeşidinden ise kartallar, şahinler, (atmacalar, çaylaklar) ve benzerleri vardır.
Ülkenin başkenti büyük Berde şehridir.
Ermeniceye Türkçe deyimler ve ata sözleri de geçmiştir. Türkçenin etkisiyle Perç Proşyan, 600 civarında Türk ata sözü kullanmıştır.
