Osmanlı Türk Devletinin, Balkanlardaki dört devlete karşı 8 Ekim 1912-10 Ağustos 1913 arasında yaptığı savaşlara Balkan Savaşları denir. Çatışmaların temel nedeni Bulgaristan Krallığı ile Sırbistan Krallığı'nın bölgede hızlanan yayılma faaliyetleridir.
Türk tarihinin acı sayfalarından biridir.
***
İmparatorluğun son yıllarında önemli görevler üstlenen Erkân-ı Harbiye Binbaşısı Hafız Hakkı Paşa da konuyla ilgili "Bozgun" adlı bir yapıt kaleme almıştır.
Türk Dil Kurumu Sözlüğü'nde Bozgun, "Morali bozulmuş, çökmüş, yılgın" olarak tarif edilmektedir.
Hafız Hakkı Paşa da, bozgundan bahsederken, "harbin dehşeti, bazı erlerin mücadele azmini aşınca bozgunun başlayabileceğini" belirtiyor.
Bu illetin her askerin başına gelebileceğini anlatan Paşa, şöyle diyor: "Bozgunluk, panik öyle bir derttir ki, iyi, fena, talimli, intizamsız, galip, mağlup her türlü askere musallat olur. İş bu derdi bilmek, sebeplerini anlamak ve şaşırıp kalmayarak, fazla yılmayarak vaktinde çaresini bulmaktır."
Yapıtında Almanlar, İngilizler, Fransızlar gibi yabancı toplumların askerlerinden de bahseden Paşa, harpteki bozgunlukların ara sıra gelen sari bir hastalık olduğunu ifade ediyor.
Paşa, kitabının başlarında bir bölüme "Bozgun ve Tarih" başlığını koyarken, burada devletin kuruluş ve gelişme devrindeki bozgun hareketlerinden de bahsediyor. Asıl büyük bozgunu bizim Viyana'nın ikinci muhasarasında tattığımızı belirten Hafız Hakkı Paşa, sözlerine şöyle devam ediyor:
"Ve bugüne kadar Osmanlı Ordusu'nun gördüğü bozgunluklar hep o zaman başlayan hastalığın muhtelif seyirleridir. Viyana önünde muhasara harekatını ilerleten babalarımız, Kalenberg'den gelen düşman ordusu karşısında şaşırmış ve az bir muharebe neticesinde orduya bozgun girerek çadırlar, toplar, sancaklar bırakılmış, bir müddet için dinini, namusunu, padişahını, vatanını ve her şeyi unutan o şanlı babalar, Tuna boyunca kadın gibi kaçmıştı."
Hafız Hakkı Paşa, "Tuna boylarında ne bozgunlar gördük" diye sözlerini sürdürürken, Ruslarla olan savaşlara da değiniyor. Onyedi bin kişilik Moskof Ordusu karşısında yüz altmış bin kişilik Osmanlı Ordusu'nun bozulduğunu anlatan Hafız Hakkı Paşa, şu bilgileri veriyor:
"Besarabya, Dobruca ovalarında birkaç saatte perişan ediyordu. Üçüncü Sultan Selim'in büyüklüğü, Sultan Mahmud'un demir eli orduyu bir derece düzelttiği zaman bozgunluk azalmış ise de, 1828-1829 senesinde Balkanlar'ın kuzeyinde ve Lehistan'da da birçok büyük bozgunluklar görülmüştü."
Paşa, bu arada diğer toplumlardan da örnekler veriyor. Her toplumda bu bozgun halinin görülebileceğini anlatan Paşa, sözlerini şöyle tamamlıyor:
"Fikri gelişmelerde, fedakarlıkta, cihana büyük misaller veren Fransızlar'da, sebat ve metaneti bilhassa soğukkanlılığı ile şöhret bulan Almanlar'da, İngilizler'de, Ruslar'da, sebepli sebepsiz birçok panikler olduğunu görmekteyiz."
***
Hafız Hakkı Paşa'nın 'Bozgun' adlı yapıtını incelemeye devam edeceğiz. Önemli bilgiler var.
Esen kalın.
