Ahmed Cavanşir Bey''in Karabağ Hanlığının Tarihi adlı kitabı Post yayınlarından çıktı. Eseri 1961''de Rusça''dan Azerbaycan Türkçesine çeviren Enver B. Şükürzade, Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktaran Dr. Yusuf Gedikli''dir.

*

Kitap, Türkmenistan Türkleriyle Dayanışma Derneği yayınlarından İstanbul''da 1993''te çıkmıştır. Bu eser daha önce Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi''nin Aralık 1990, 69. sayı, 77-114. sayfada yayımlanmıştı.

Karabağ Hanlığının Tarihi''nin üçüncü baskısı gazeteci Rasim Ekşi''nin hazırladığı Şanlı Tarihi, Acı Talihi Karabağ adlı kitabın 69-121. sayfaları arasında yer almıştır.

Kitabın dördüncü baskısı 2019 yılında yapılmıştır. 92 sayfadır.

*

Dil bilimci, Dr. Yusuf Gedikli, kitabın önemini anlatmadan önce Azerbaycan ve Türkiye''nin yakın siyasi tarihi üzerine kısa bilgi vermiştir. 

Sovyetler Birliği''nin hayal edilen ancak beklenmedik bir zamanda ani çöküşünün dünyayı bilhassa ülkemizi hazırlıksız yakaladığını belirten Gedikli, şu gerçeğe dikkat çekmektedir: "Dünya ülkelerinin çoğunun Sovyetler hakkında hazırlıksız olması normaldir. Fakat bu konuda Türkiye''nin hazırlıksız yakalanması affedilecek bir durum değildir. Zira eski Sovyetlerde yaşayan insanların aşağı yukarı beşte biri Türk''tü ve bunların adlarının telaffuzu bile Türkiye''de ''tabu'' ve ''suç''tu. Buna rağmen bir avuç Türkçü ve Turancı, Sovyetler Türklerinin özgürlük mücadelesini savunmuş ve bu yüzden ''Turancı'', ''Irkçı'', "Türkistan''ı kılıçla fethetmeye giden egzantirikler" şeklinde suçlamalardan kurtulamamışlardır."

Yusuf Gedikli, bu arada emperyalist güçleri hatırlatarak onların bu tür ani durumlara karşı her zaman hazırlıklı olduklarını belirtmekte ve şöyle demektedir:

"Çünkü onlar her zaman bir yerleri ''keşfetmek'' ve ''sömürmek'' için doğubilim genel adıyla Çinbilim, Hintbilim, Türkbilim vb. sahalarda çeşitli kürsü ve enstitüler kurup politika geliştirmişlerdir."

*

Yusuf Gedikli, eserin dördüncü baskısı için 21 Şubat 2019''da kaleme aldığı Önsöz''de, "Karabağ Hanlığının tarihi hakkında fazla bir şey bilinmeyen ülkemizde gündemdeki Karabağ olaylarının arifesine birinci elden ışık tutacağı düşüncesiyle yayınladığımız bu kitap, sanırız yeni çalışmalara yardımcı ve vesile olacaktır." ifadelerini kullanmıştır.                

Biz, Gedikli''nin bu sözlerine şu tarihî olayı eklemeyi uygun gördük: "2020 yılında 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı ve beraberinde gelen zafer, Karabağ Hanlığının Tarihi adlı eserin önemini daha da artırmaktadır."

*

Şimdi Cavanşir Bey''i tanıyalım.

Ahmed Cavanşir Bey, 2 Mart 1828''de eski Şuşa kazasının Kebirli nahiyesinin Kehrizli köyünde doğmuştur. Petersburg''daki Pavlov askerî okulunda eğitim görmüş ve Rus ordusunda subaylık yapmıştır. Edebiyata düşkün olması nedeniyle Puşkin''in, Mihail Yuryeviç Lermontov''un, Jukovski''nin eserlerini Azerbaycan Türkçesine çevirmiştir. 9 Ocak 1903''te yaşamını kaybedince vasiyeti üzere Kehrizli köyünde toprağa verilmiştir. 

Ahmed Cavanşir''in kızı Hamide Hanım Azerbaycanlı yazar Celil Mehmedkuluzade (1869-1932)''nin eşidir. Hamide Hanım 1955 yılında Bakü''de ölmüştür.

*

Ahmed Cavanşir kitabını kaleme alırken Azerbaycanlı tarihçiler Mirza Cemal, Karabağname yazarı Mirza Adıgüzel Bey, Ahund Mir Mehdi, Rus tarihçilerin yapıtlarından (örneğin N. Dubrovin) yararlanarak yazmıştır. Cavanşir, bu arada görüştüğü aşiret ve kabilelerin bildirdiği söylentilerden de faydalanmıştır.

Kitap, "Ahmed Cavanşir Beyin hayat hikâyesi", "1747''nci yıldan 1805''inci yıla kadar", "Karabağ Hanlığının siyasi vaziyetine dair" ile "Dizin" bölümlerinden oluşmaktadır.

*

Bilindiği gibi Azerbaycan ve Karabağ coğrafyası Hun, Akhun, Bulgar, Sabar, Barsil, Avar, Hazar, Kuman-Kıpçak Türklerinin yüzyıllar boyu yaşadığı bölgedir.

Biz kitabı okuduk ve beğendik.

Karabağ ve Azerbaycan''la ilgili çalışma yapan arkadaşlar için kaynak kitap.

Esen kalın.