Sosyolog, bilim insanı Niyazi Berkes, "İslamlık Ulusculuk Sosyalizm" adlı yapıtında, İslam ülkelerine yaptığı ziyaretlerde gördüğü, yaşadığı olaylardan bahsediyor. Gezip dolaştığı Mısır, Tunus, Suriye, Lübnan ve Cezayir'de toplumların yaşam tarzları, inançları ve adetleri hakkında önemli bilgiler veriyor. Berkes, kitabını tanıtırken "Geçmişimizde çok sıkı ilişkilerimiz olan, şimdi unuttuğumuz, hemen hiç ilgi duymadığımız ülkeler. Bizim gibi değişme ve gelişme sorunları olan toplumlar" ifadelerini kullanıyor.
Berkes, edindiği izlenimleri anlatırken "gördüğü problemlerin sadece Arap ülkelerinin sorunları değil Türk toplumunun da sorunları olduğuna" dikkat çekiyor. Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılışında Arapların oynadığı rolün de etkisi olduğunu belirten Berkes, şöyle diyor: "Bu imparatorluğu çökertmede Avrupa'yı bir yana bırakırsak, iki ulusun belli başlı rolü olmuştur, biri Rumlar, öteki Araplar. Biri, önce klasik uygarlığın daha sonra Avrupa ortaçağlarının en büyük Hıristiyan imparatorluğunun, öteki İslâm klasizmi ile İslâm ortaçağının en önemli unsuru. Osmanlılar bu iki güçlü kavmi tarihte düştükleri bir zamanda yönetimleri altına aldılar. Biriyle din kardeşliği, ötekiyle devlet beraberliği kurdular. İkisi arasında 'iki cami arasında kalmış beynamaza döndüler' tarihte belki hiçbir ulusun karşılaşmamış olduğu bu birbirine zıt, hatta düşman iki kavmin temsil ettiği çelişmeyi oldukça becerikli bir uzlaştırma ile yönettiler. Ama hiçbir zaman ne birini ne ötekini eritmek şöyle dursun memnun bile edemediler."
Niyazi Berkes, Mısır'daki izlenimlerinden bahsederken, günümüzde hâlâ haberlerde duyduğumuz Müslüman Kardeşler örgütü ve fikirlerine değiniyor. Bu örgütün bir diğer eşinin ise Pakistan'daki "Cemaat-ı İslâmi" olduğunu ifade ediyor.
Berkes, Müslüman dünyasından pek haberi olmayanların bunları ulemanın çıkardığı bir din akımı sanacağını belirterek şöyle diyor: "Gerçekte bunlar, İslâm dinini politikaya hem araç hem de temel yapmak iddiasında bulunan yeni kuşaklardır. Başındaki adamlar İslâmlığı da doğru dürüst bilmezler. Mısır'dakinin kurucusu Hasan al-Banna (Benna) adında bir öğretmendi. Pakistan'dakinin hâlâ sağ olan ve bugün hapiste bulunan önderi Abul'ala Maududi (Mevdudi) de, gazetecilikten yetişme. Arapça bile bilmezmiş."
Berkes, Suriye hakkında intibalarını kaleme alırken sanki bugünü, 2020 yılını anlatıyor. Berkes'in sözleri şöyle: "Birçok karışıklıklardan sonra Suriye bağımsızlığa kavuştu. Kavuştu ama, o gün bugün oturaklı bir yönetime bir türlü kavuşamadı. Zahir, Fransız ağabey, yavruyu iyi yetiştirememiş…"
Niyazi Berkes, yapıtını 14 bölüm halinde kaleme alırken, girişte "Arap ülkeleri ve biz" başlığını kullanıyor. Bazı başlıklar şöyle: "Lübnan: Küçük Amerika", "Mısır'da İslâmlık ve Sosyalizm", "Edebiyat basın ve üniversite", "Solcu yazarlar ve Arap sosyalizmi", "Burgiba'nın ülkesinde", "Talihsiz Cezayir."
Berkes'in kitabı Bilgi yayınevinden Eylül 1975'te çıktı.
Esen kalın
