Candaroğulları Beyliğinin kurucusu Türkiye Selçuklu Devleti beylerinden  Şemseddin Yaman Candar''dır. Beyliğin başkenti Kastamonu olmasından dolayı ''Kastamonu Beyliği'' olarak da adlandırılır.

Şemseddin Yaman Candar beyliği süresince İlhanlıların hâkimiyetini tanır. 1308 yılında ölünce yerine oğlu Süleyman Paşa geçer. Eflâni''de oturan Süleyman Paşa, Kastamonu ve Safranbolu''yu alınca beyliğin merkezini Kastamonu''ya taşır. Sonra Sinop''u ele geçirerek idaresini oğullarından İbrâhim Beye, Safranbolu''nun idaresini diğer oğlu Ali Beye verir. Beylik böylece Sinop ve Kastamonu olmak üzere iki kol halinde idare edilir.

Süleyman Paşa tüm bunlara rağmen İlhanlılara vergi vermeye devam eder. 1335''te Moğol Hükümdarı Ebû Said Bahadır Han''ın ölümüyle ortaya çıkan karışıklıklardan yararlanarak bağımsızlığını ilân eder. Süleyman Paşa sikkelerde ''es-sultânü''l-a''zam'' unvanını kullanır. Mevlânâ ailesiyle görüşür. Mevlânâ''nın torunu Ârif Çelebi Süleyman Paşa''yı iki kez ziyaret eder. Ziyaretin amacının Bizans''a karşı yapılan gazâlar olduğu kaynaklarda yazılıdır.

I. Süleyman Paşa, Bizans ve Osmanlı''ya karşı dengeli bir siyaset takip eder. Çağdaşı Orhan Gazi ile aralarında zaman zaman anlaşmazlıklar çıktığı kaynaklarda belirtilir. 1331-1332 yıllarında Safranbolu ve Kastamonu''ya uğrayan seyyah İbn-i Batuta, Süleyman Paşa''nın ''heybetli bir hükümdar olduğu, çevresinde din bilginlerinin bulunduğundan'' bahseder.

Süleyman Paşa 1341 yılında ölünce yerine oğlu İbrâhim geçer. Gıyâseddin unvanıyla anılan I. İbrâhim Bey babasının sağlığında Sinop emiridir. Tahtı elde edebilmek için babasına karşı iktidar mücadelesinde bulunur. İbrahim Bey zamanında Venedik ve Cenevizliler''le yapılan deniz savaşında çok sayıda düşman gemisi ele geçirilir. İbrâhim Beyin ölümü üzerine yerine amcası Yâkub Bey geçer. Sonra Yâkub Bey''in oğlu Âdil 1346 yılında bey olur. Adil Bey çevresinde adaletli bir hükümdar olarak tanınır.

Âdil Bey''in yerine 1361 yılında oğlu ''Kötürüm'' lakabıyla tanınan Bayezid geçer. Bayezid de ''Celâleddin'' unvanını kullanır. Osmanlı Devleti ile münasebetleri dostça olur. I. Murad''ın ülke sınırlarını genişletmesi üzerine Celaleddin Bayezid bir ara endişeye kapılır. Kötürüm Bayezid dönemi, oğulları arasında taht mücadelelerine sahne olur.

Babasının, tahtı küçük oğlu İskender''e bırakma niyetini anlayan Süleyman kardeşini öldürür. Sonra hayatından endişe ederek Osmanlı padişahına sığınır. İltica olayı iki devlet arasındaki barış devrinin sona ermesine neden olur (1384-1385). Osmanlılar, Süleyman''ı babasına karşı himaye eder. I. Murad bir ordu ile Süleyman''ı babası Kötürüm Bayezid üzerine gönderir. Kötürüm Bayezid yenilerek Sinop''a çekilir. Kastamonu kenti böylece Süleyman''ın eline geçer. Bir süre sonra Kötürüm Bayezid ile oğlu Süleyman arasında mücadeleler tekrar başlar.

II. Süleyman, tekrar I. Murad''dan yardım ister. I. Murad bu fırsattan yararlanarak Süleyman''ı himayesine alır. Süleyman da Osmanlı Devleti ile iyi geçinir. Dostluk Yıldırım Bayezid''in saltanatının ilk zamanlarında devam eder. Yıldırım''a karşı Anadolu beylikleri arasında yapılan ittifaka Süleyman Paşa katılmadığı gibi Osmanlı padişahına yardım eder. Yıldırım Bayezid''in Anadolu birliğini kurma yolundaki başarılarından ürkerek daha sonra Osmanlılar''a karşı tavır alır. Yıldırım Bayezid''in Candaroğulları''na karşı tutumu böylece değişir. Yıldırım Bayezid ordusuyla Candaroğlu ülkesine girer ve Süleyman Paşa''yı öldürür. Böylece Candaroğulları Beyliği''nin Kastamonu şubesi Osmanlı Devleti topraklarına katılır (1392).

*

Kötürüm Bayezid''in 1385 yılında ölümü üzerine Candaroğulları Beyliği''nin Sinop şubesinin başına İsfendiyar Bey geçer. İsfendiyar Bey, Osmanlı hâkimiyetini kabul etmek şartıyla Fatih devrine kadar beyliğini sürdürür. Beylik, 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet Han tarafından ortadan kaldırılır.

 *

Candaroğulları, Türk geleneklerine sıkı bağlıdır. Candaroğlu İsmail Bey, Türkçeye hâkim olup Arapça bilmektedir. "Hulviyyat-ı Şâhi" adlı Türkçe bir fıkıh kitabını kaleme almıştır. (1)

...............

1. Umay Türkeş Günay, Türklerin Tarihi, Akçağ İstanbul, 340.s, Aralık 2015.