Sabatay Sevi'nin hayatı ve Sabatayizm hareketinin nasıl doğduğunu daha önceki yazılarımda paylaşmıştım…
Bu haftaki yazımda da Sabatayizm'in nasıl üç mezhebe bölündüğünü anlatıp konuyu kapatalım…
Sabatay Sevi'nin ölümünden sonra Sabatayizm sona ermedi, cemaat dağılmadı. Hatta birtakım siyasal-sosyolojik olaylar sonucu Cemaat Yakubiler, Kapaniler ve Karakaşiler olmak üzere üç mezhebe bölündü.
Sabatay Sevi'nin ölümünden sonra cemaat tarihindeki ilk önemli olay, Sevi'nin eşi Ayşe Hanım ve kardeşi Jacop Qerido'nun, bir oyun çevirerek cemaatin liderliğini ele geçirmesi oldu.
Sevi'nin ölümünden 7 yıl sonra 1683'te Ayşe Hanım, Sevi'nin ruhundan hamile kaldığını ve Jacop Qerido'yu doğurduğu yalanını uydurdu. Böylece Yakup Qerido'nun Sevi'nin ruhani halifesi olduğunu iddia etti.
Sabatayistler bu iddiayı kabul etti ve Qerido cemaatin lideri oldu.
Jacop Qerido, kendi döneminde Sabatayizm'in daha da yayılmasını sağladı. Özellikle Sabatayizm'in Rumeli ve Balkanlarda yayılmasını sağlayarak destek buldu.
Sabatay Sevi'nin ölümünün 13'ncü, Jacop Qerido'nun liderliğinin 6'ncı yılında, yani 1689'da Sabatayizm hareketi, tarihinin ilk bölünmesini yaşadı.
Sabatayistlerden Mustafa Çelebi adlı şahıs, cemaate mensup bir Yahudi kadının boşanmasıyla ilgili olarak cemaatin lideri olan Jacop Qerido bir tartışma içine girdi.
Tartışma sonunda Mustafa Çelebi, kendisini haklı bulan yaklaşık 200 aileyle birlikte Qerido'nun liderliğini terk ederek "Karakaşi" mezhebini kurdu. Yaklaşık 50 hane kalan Qerido tarafında kalanlar da "Yakubi" adını aldı.
Böylece 1689'da Sabatayistler, Kayınbirader Jacop Qerido Cemaati (Yakubiler) ve Mustafa Çelebi Cemati (Karakaşiler) diye ikiye bölünmüş oldu.
Ertesi yıl 1690'da Jacop Qerido'nun Hacc yolculuğu esnasında ölmesiyle Yakubiler daha da zayıfladı. Bu tarihten itibaren Osmanlı İmparatorluğu içinde gittikçe asimile olan Yakubiler, Sabatayizm prensiplerini zamanla terk ettiler.
Osmanlı devleti içinde genellikle memurluk görevini yerine getiren Yakubiler, hatta 17'nci yüzyıldan itibaren Sevi'yi şarlatan olarak tanımlamaya başladılar.
Balkan Savaşlarından sonra Selanik'ten İzmir'e göç eden Yakubiler, Cumhuriyet tarihinde asimile olarak tarihten silindi.
1689'da, Mustafa Çelebi Karakaş Cemaatini kurdu demiştik. Mustafa Çelebi, kendi döneminde (1689-1702) Karakaşileri, yardımcısı Abdurrahman Efendi (Levi Şalom) ile idare etti.
Ancak Mustafa Çelebi ve yardımcısı Abdurrahman Efendi'nin otoritesi cemaat içinde hep sorgulandı. Bu yüzden Mustafa Çelebi, 1702'de, liderliğine "manevi bir dayanak bulmak için" yardımcısı Abdurrahman Efendi ile bir oyun tertipledi.
Mustafa Çelebi'nin yardımcısı Abdurrahman Efendi'nin oğlu Osman (Baruchio Russo) adlı bir oğlu vardı. Osman, Sabatay Sevi'nin ölümünden 9 ay sonra 1677'de doğmuştu.
Mustafa Çelebi, 1702 yılında, Sevi'nin ruhunun 25 yaşındaki Osman'a hulul ettiğini iddia etti. Böylece Karakaşiler üzerindeki manevi otoritesine de kılıf bulmuş oldu. Cemaat, bu iddiayı kabul etti.
Bu tarihten itibaren Mustafa Çelebi ve yardımcısı Abdurrahman Çelebi, kendilerinden sonra cemaatin liderliği için Osman'ı hazırlayarak geçirdiler.
1715'te, Mustafa Çelebi, 38 yaşındaki Osman'ın önce Mesih, ardından Allah olduğunu iddia etti. Mustafa Çelebi'nin bu iddiaları cemaat içinde büyük infial yarattı. Cemaat içinde tartışmalar devam ederken Osman, 1720'de 43 yaşında hayatını kaybetti.
Cemaat içinden İbrahim Ağa adlı bir Yahudi, Mustafa Çelebi'nin iddialarını doğrulamak için Osman'ın mezarının açılmasını talep etti. Birtakım müritler İbrahim Ağa'nın teklifini destekledi. Ancak Mustafa Çelebi bu girişime engel oldu.
Bunun üzerine İbrahim Ağa ve peşinden giden müritler, Karakaş Cemaatinden ayrılarak Sabatayizm'in 3'ncü ve son mezhebi olan "Kapaniler" mezhebini kurdu.
Böylece 1720 itibariyle Sabatayistler, Yakubiler, Karakaşiler ve Kapaniler olmak üzere 3 mezhebe bölünmüş oldu.
Tanzimat döneminde çocuklarını Harbiye ve Tıbbiye'ye gönderen Karakaşiler, Meşrutiyet döneminde İttihad ve Terakki Cemiyetine destek verdiler.
İTC'nin Maliye Nazırı Cavid Bey, Osman Baba'nın, yani Baruchio Russo'nun soyundandır.
Karakaşiler 17'nci yüzyılın ortalarında eğitime önem vererek Selanik'te Feyziye Mekteplerini kurdular. Bugün bu okullar Feyziye Mektepleri Vakfı çatısı altında faaliyetlerine devam ediyor.
1720'de Karakaş Cemaatinden ayrılan Kapaniler ise Yakubiler gibi zamanla asimile olan bir cemaat idi. Tanzimat döneminde ticaretle ilgilenen Kapaniler, daha çok İzmir çevresinde yaşadılar.
Kapani cemaati ise Karakaş cemaatine rakip olarak Terakki Mekteplerini kurdular. Bu okullarda Terakki Vakfı bünyesinde faaliyetlerine devam ediyor.
Meşrutiyet ve Cumhuriyetin ilanıyla birlikte seküler bir toplum düzenine geçilmesiyle Sabataycılık, Türk toplumu ile karışarak asimile sürecine girdi ve tarihe karışmış oldu.
