Söz varlığımızın hepsini bir sözlük içinde toplamak bir hayli zor çünkü Türk diline hizmet eden bütün yazarlarımızın eserleri tam anlamıyla taranmamış, dizinleri yapılamamıştır. Özellikle geride kalan yüz yıllık bir süreç içinde, irili ufaklı hikâye ve roman yazarlarımızın kullandıkları söz, deyim, ibare ve atasözleri bir iki denemenin dışında sözlüğümüze aktarılamamıştır. Dolayısıyla da mükemmel bir sözlüğümüz yoktur. Rahmetli hocam Prof. Dr. Hasan Eren'in hiç unutamadığım şu sözü gerçeği ifade eder: "Sözlükler birer un çuvalına benzer, vurdukça tozar." Gerçekten de aylardır yapmaya çalıştığım taramalar sayesinde sözlüğümüzün en son baskısında yer almayan, var olup da başka anlamlar taşıyan; madde başında olsun, madde içinde olsun örnekleri bulunamayan yüzlerce maddeyi Türk Dili sayfalarında vermeye çalışıyorum. Her okuduğum eseri tararken -en az iki defa hem kitabı hem sözlüğü karıştırmak zorunda kalıyorum, herhangi bir yanlışa yer vermemek için...

Bu yazımda yerimizin kısıtlı olması nedeniyle sözlüğümüzde yer alıp da örnekleri bulunmayanların hiçbirine yer vermedim. Sadece bulunmayan madde başlarını ve iç maddeleri aktarmaya çalıştım. Belki daha sonraki taramalarda genç kuşaklar, yeterli örnekleri de bulup sözlüğümüzü zenginleştirirler. Her zaman olduğu gibi yazarların yazımına hiç dokunmadım, aynen verdim. Örnek verilen maddelerin hangi yazara ve kitabına ait olduğunu da sayfa numarasıyla birlikte ayraç içinde gösterdim.

YAZARLARIMIZDAN TÜRKÇE SÖZLÜK İÇİN KATKILAR

Nevzat Gözaydın TÜRK DİLİ HAZİRAN 2020 Yıl: 69 Sayı: 822 49 ..Nevzat Gözaydın.. HAZİRAN 2020 TÜRK DİLİ aklına geleni sıva-: 'Çekinmeksizin her türlü kötü sözü söylemek' anlamındadır: "Öbür taraf basın hürriyetini ağzına geleni söyleyip aklına geleni sıvamak hürriyeti ile manalandırmıştır."

(BF/FD, s. 39) ayağa kalk-: Sözlüğümüzdeki anlamından farklı bir anlam... 'İsyan etmek, dirilip canlanmak, atılıma geçmek' diyebiliriz: "İşgalin ilk günlerinde birleşen ve ayağa kalkan orduyla aşiretler arasında kopukluk başlamış."

 (AK/ EBK, s. 82) bir çift söz (veya laf) et-: Anlamını 'sınırlı sayıda veya ölçüde konuşmak' olarak yazabiliriz. Örneğimiz olumsuz fiille yapılmıştır: "Yazarlar üzerine konuştuktan sonra, bazı okurlar üzerine de bir çift söz etmeden durulamaz."

(AB/A, s. 83) bitkin düş-: 'Çok yorulmak, kuvvetten kesilmek' anlamındadır: "Üç günde altı Antep ziyafetinden bitkin düşmüştük."

(AB/LBG, 44) boğazına diz-: "Garson, insanın yiyip içtiğini boğazına dizip zehir ediyor." (AB/OY, s. 42) Anlam olarak 'sıkıntı vererek yediklerinden zevk almasına engel olmak' yazılabilir. boğazına kadar bat-: 'Bütün yönleriyle, tamamen' anlamlarına gelir: "İstanbul lağımları direkt olarak denize akıyor, boğazımıza kadar ona batmamıza az kaldı."

(AB/YV, s. 121) bolluk içinde yüz-: Anlamını 'çok rahat içinde olmak, hiçbir sıkıntı çekmemek, ferah fahur yaşamak' şeklinde verebiliriz: "Ya bolluk içinde yüzeriz, ya darlıktan nefessiz kalırız; şu döviz işimizde olduğu gibi."

(AB/US, s. 196) borç bil-: 'Yapılmasını, yerine getirilmesini şart saymak, kendini borçlu hissetmek' anlamında olup örneği şudur: "Ünlü güzellerden birini dansa davet ederek onurlandırdı; bu zarif hanım da, krala iltifatı borç bildi."

(AB/ US, s. 39) borç tak-: "Maaş alıyorum, yolluğum var, primim var, yine de bazı aylar sıkışıyorum, borç takıyorum."

(Mİ/ANRY, s. 140-141) Anlam olarak 'borcunu ödememek, arkasında borç bırakmak, borçlu kalmak' yazılabilir. borç say-: 'Borcu varmış gibi hissetmek' anlamına gelen bu ibare için yazarımız şöyle demiş: "Karısı, yeni durumlarının bir borcu sayarak, bütün Viyana sosyetesini parlak bir partiye davet etti."

(AB/PG, s. 136) burnuna daya-: 'Yüzüne doğru uzatmak' anlamındadır: "Kapı açılır açılmaz namluyu otel katibinin burnuna dayadım."

(AB/OY, s. 274) büyük görün-: Anlam olarak 'kendini daha önemli, çok değerli gibi göstermek' diyebiliriz: "Küçük adamlar ise büyük görünmeye çabalamanın çırpıntıları içinde..." (AB/Y, s. 124) Devam Edecek (Prof. Dr. Nevzat Gözaydın, TDK)

BUNLAR DA KISA KISA

*  http://milliyet.com.tr , 19.06.2005: "Başımızı önümüze koyup biz nerede hata yaptık derin derin düşünmeliyiz."

"Şapkamızı önümüze koyu-..." demek varken... Anlaşılan, kimileri şapka yerine başını önüne koyuyor!

* İbrahim Sadri, atv, 13.06.2020/8.29: "Arkamda görüyorsunuz gelişmeleri" İBRAHİM SADRİ'NİN EN KISA BİR SÜREDE, KAPI YOLDAŞI YÜKSEL AYTUĞ'U OKUMASUI GEREKİR. ZİRA BİLMEDİĞİ O KADAR ÇOK ŞEY VAR Kİ!

*   Zekai Tatlı, Twitter, 12.06.2020: "TDK jimnastik yazımını doğru bulmaktadır ama Dil Derneği cimnastik yazımını doğru bulmaktadır." Kakofoniyi önlemek için cümlenin doğrusu: "TDK jimnastik, Dil Derneği ise cimnastik yazımını doğru bulmaktadır.

*   http://ntv.com.tr, 19.07.2011: "Görüşmede, masuniyet karinesi ile hukukun üstünlüğünü..." NTV editörleri ne "masumiyet" (masumluk) yerine (dokunulmazlık) kelimesini kullanmışlar! Sakın sözlük okumayın e mi!

*   Zekai Tatlı, Twitter, 01.06.2020: "Daha önce yazmış olabilirsiniz bende görmemiş olabilirim..." Zekai Tatlı, "dahi" anlamındaki "de" bağlacını kelimeye ulamış ben de görmemiş olabilirim... "Diksiyon ve İletişim Uzmanı"na hiç yakıştıramadım doğrusu!

*   Ömer Lekesiz, Yeni Şafak, 16.06.2020: "İkinci grup ise, suret-i haktan görünerek..." "Doğrudan yana görünüp kendi çıkarının peşinde olmak" anlamındaki deyimin aslı "Sureta haktan görünmek"tir. Ömer Lekesiz TDK'nın hatasına ortak olmuş!