Tezkere, teskere kelimelerinin içinde bulunan sızıcı s, z diş sesleri ses yolundaki çıkış yerleri bakımından birbirine yakındır. Ortak özellikler sebebiyle bu iki ses söyleyişte sık sık birbirine karıştırılır. Günlük konuşmada söyleyişe dikkat edilmediği için anlamak yerine annamak, bununla yerine bununnan örneklerinde olduğu gibi bu tür ses benzerlikleriyle ilgili hatalara sık rastlanır. Geniş zamanın olumsuz biçimi üzerine şart ekinin getirildiği olmazsa örneğinin söylenişine dikkat edilirse, pek çok kimsenin bunu hiç olmassa biçiminde telâffuz ettiği görülür. Yüzsüz örneğinde olduğu gibi ekler arasında s ve z seslerinin yan yana geldiği durumlarda, z sesi s'ye dönüşür ve bu kelime yüssüz biçiminde söylenir. Büzsün, süzsün, dizsin emir kipi ile kurulu şekiller halk ağzında büssün, süssün, dissin diye telâffuz edilir. Ek ile kök arasındaki bu uyumun bir başka örneği sıfat yapan -sız ekinde de görülür. Çoğunlukla bizim de etkilendiğimiz bu durum için tussuz (tuzsuz), gössüz, (gözsüz), bissiz (bizsiz) örneklerini verebiliriz.
Yukarıda verdiğimiz örneklerde görüldüğü gibi halk ağzında s sesi hâkim olmakta ve z sesine üstün gelmektedir. Bu durumu s sesinin z sesi karşısında sert oluşuna bağlayabiliriz.
Tezkere ile teskere arasındaki ses geçişlerini, s ile z seslerinin birbirine yakın olmalarından doğan telâffuz hatalarını örneklerle verdikten sonra bu ara sık kullanılan tezkere sözüne dönelim. "Divan şairlerinin hayatına, şiirlerine yer veren bibliyografik eser" anlamıyla edebiyat çevrelerinde daha çok tezkire biçiminde geçen tezkere ikili bir kullanıma yol açmaktadır. Edebiyatçılar, bunun doğru biçiminin tezkire olduğunu savunurlar. Türk Dil Kurumu'nca yayımlanmış olan İmlâ Kılavuzu'nda tezkere, tezkereci biçimleri yanında tezkire, tezkireci biçimlerinin de geçmesi kullanıcıları şaşırtmaktadır. Aslında tezkire, tezkireci edebiyatçıların kullanımına uyularak kılavuzlara alınmıştır. Aynı durum Nijat Özön tarafından yayımlanan Büyük Dil Kılavuzu ile Adam Yayınları arasında çıkan Ana Yazım Kılavuzu'nda da görülmektedir. Edebiyatçıların kolay kolay vazgeçemeyeceği tezkire, tezkireci sözleri bu özellikten dolayı tezkere ve tezkereci kelimeleriyle birlikte kılavuzlarda yer almaya devam edecektir. Günümüz yazı dilinde ise tezkere biçiminde yazacak ve z yerine s söylememeye gayret edeceğiz. (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, Doğru Yazalım, Doğru Konuşalım, www.turkedebiyati.org)
BUNLAR DA KISA KISA
* Dilhâne, Twitter: "Aylık dijital olarak yayınlanan..."
Dilimizde "yayınlamak" şeklinde bir kelime yok.
"Kitap, gazete, dergi vb. şeyleri basmak ve dağıtmak, neşretmek" anlamındaki kelimenin doğrusu "yayımlamak"tır!
* Fikirname Dergisi, @fikirnamedergi 10.08.2019: "Kurban bayramınız mübarek olsun."
"Kurban Bayramı" tamlaması özel isimdir.
Kural: Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır!
* İsmail Vardı, Milat, 23.01.2020: "15 Mart 2011 yılında 'ey doktor(Beşşar Esad) şimdi sıra sende'..."
Gün, ay ve yıl belirtildikten sonra "yılında" değil, tarihinde" denilir! 30 yıldır uyarıyoruz, nafile...
* Hıncal Uluç, Sabah, 05.01.2020: "Burada, ayrı ayrı ağaçlara bağlanmış üç tane eğerli at duruyordu ."
"Tane" kelimesi, nesneler için kullanılır!
Tane: Herhangi bir sayıda olan şey, adet.
* Ezgi Gözeger, FOX TV, 31.12.2019/8.29: "Siyanürlü altın madeni..."
Doğada siyanürlü altın yoktur. Siyanürle altın arama tekniği vardır, spikerimiz gerçeği bilmiyor!
*Mehmet Nuri Yardım, Milat, 05.01.2020: "8'nci romanınızı..."
Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır.
Ek, rakamın okunuşuna göre yapılır!
Doğru yazım: 8'inci romanınızı...
