Türk Boğazları'ndan geçiş Montrö Sözleşmesinin 13-18 maddelerinde düzenlenmiştir. Bu maddelere göre; Karadeniz'e kıyısı olmayan ülkelerin harp gemileri 15, kıyıdaş ülkelerin harp gemileri ise 8 gün önceden Türkiye'ye haber vererek boğazlardan geçebiliyor ve Kıyıdaş olmayan devletlerin harp gemileri Karadeniz'de 21 günden fazla kalamıyor, Karadeniz'e kıyıdaş olmayan devletlerin harp gemileri ile bunlara yardımcı deniz araçları, sözleşme şartlarını yerine getirmek kaydıyla Boğazlardan serbestçe geçme hakkına sahip oluyor. Sözleşmede geçiş için belirtilen şartların başında gemilerin tonajı ile Karadeniz'de kalış süreleri gibi sınırlamalar bulunuyor. Türk Boğazlarından bir gün içinde geçecek harp gemilerinin kıyıdaş olsun ya da olmasın toplam tonajının 15 bin tonu aşmaması gerekiyor. Sözleşmede uçak gemilerine ilişkin bir madde bulunmazken, bu gemiler yapıları gereği uygulanan tonaj sınırını aştığı için boğazlardan geçerek Karadeniz'e giremiyor.
İlke olarak, yabancı ülke denizaltıları Türk Boğazlarına giremiyor. Kıyıdaş ülkeler ise sipariş edilmiş denizaltılarını teslim almak ya da onarıma göndermek ve getirmek için Boğazları kullanabiliyor. Montrö'ye göre tüm ülkeler Türk boğazlarını geçmeden önce Türkiye'ye geçiş günü, rota, Karadeniz'de kalış süresi gibi bilgileri içeren ön bildirim yapmak zorunda. Ayrıca Türkiye'ye verilen bilgilerde bir değişiklik meydana gelirse, durumun geçişten en az 3 gün önce Türkiye'ye bildirilmesi gerekiyor.
Sözleşmenin 18. maddesine göre, Karadeniz'e kıyıdaş olmayan devletler, bu denize "insancıl amaçla", ön bildirime gerek olmaksızın harp gemisi gönderebiliyor. Bununla birlikte, insancıl amaçla gönderilen harp gemilerinin tonajının 8 bin tonu geçmemesi gerekiyor.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne göre, ticaret gemileri ise yükleri ne olursa olsun boğazlardan serbest şekilde geçebiliyor. Montrö Sözleşmesi, Karadeniz'deki harp gemilerinin tonaj olarak miktarını sınırlayan hükümler içeriyor. Karadeniz'e kıyıdaş olmayan ülkelerin Karadeniz'de aynı anda bulundurabileceği gemilerin toplam tonajı 45 bin tonu, kıyıdaş olmayan tek bir ülkenin bulunduracağı gemilerin tonajı 30 bin tonu aşamıyor. Sözleşme harpte Türkiye'ye harp gemisi geçişinde kısıtlama hakkı tanıyor. Buna göre Türkiye, harpte değilse, askeri gemiler barış dönemindeki şartlarla boğazları geçebiliyor. Türkiye harpte ise ya da harp tehdidi altında ise harp gemisi ve askeri yardım gemilerinin geçişini engelleme hakkına sahip bulunuyor.
Montrö'den ayrı olarak Yabancı Ülkelerin Silahlı Kuvvetlerine ait harp gemilerinin Türk iç suları ve limanlarını ziyareti 24 Kasım 1983 tarihli Bakanlar Kurulu Kararına dayalı yönetmelik esaslarına göre düzenlenmiştir. İlgili devlet, harp gemisinin ziyaret tarihinden en az 15 gün önce diplomatik yoldan Türk Devleti'ne bildirmek zorundadır.
Sonuç olarak; 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Mustafa Kemal Atatürk tarafından Türk Ulusuna armağan edilen bir diplomatik zaferdir. Sözleşme, Türk Devletinin, Boğazlar üzerinde hükümranlık haklarını tanımlayan uluslararası düzeyde kabul edilmiş bir belgedir. Getirdiği şartlar ile II. Dünya Harbi'nde Türkiye'nin tarafsız kalmasına fırsat ve zemin hazırlamış, bölgede barışın teminatı olmuştur. Montrö Boğazlar Sözleşmesinin korunması Türk ulusu için öncelikli bir görevdir.
Kurtuluş ve Kuruluş, iki askeri ve iki diplomatik zafere dayanmaktadır. Askeri zaferler, Sakarya ve Dumlupınar, diplomatik zaferler Mudanya Mütarekesi ve Lozan Barış anlaşmasıdır. Montrö, Türk Boğazları üzerinde Türk Hükümranlık hakkının tesis edildiği bir anlaşma olarak Misak-I Milli'nin gerçekleşmesini sağlamıştır. Bu bakımdan Montrö, Lozandır, Montrö Sakarya'dır, Montrö Dumlupınar'dır, Montrö Mudanya'dır.
Lozan ve Montrö, devletimizin bekası için daima korunacak ve nesillerden nesillere aktarılacak en değerli emanetlerdir .
Değerli okuyucular, sizlere özet halinde Montrö Sözleşmesini, getirdiği şartları ve Türk ulusunun bekası için önemini anlatmaya çalıştım. Sizde yurttaşlık görevinizi yapınız ve yakın çevrenize Montrö'nün önemini anlatınız.
Sağlık ve esenlik dileklerimle.
