Arapça kökenli sefer ad, seferî sıfattır. Bereket sefersel olmamış. Acaba seferî sıfatı, ad gibi kullanılır mı? Seferî durumdayız sözünde seferî gene sıfattır. Buna iyelik eki, durum ekleri getirip ad yapamayız. Fiziki ve önerilmiş karşılığı fiziksel kelimelerinde de durum aynıdır. Cüzi için önerilmiş tikel kullanılmadığı gibi cüzi'nin kullanımı azaldı. Bununla birlikte kırsalda, Hakkâri kırsalının gibi sözler basında sık sık kullanılmakta, sıfat üzerine iyelik ve durum ekleri getirilebilmektedir. Yabancı, Türkçe sıfatlarda görülen bu dil hadiseleri, kurallı kuralsız açılardan incelemeye değer. Konunun Arapça kurallarla ilgili başka örnekleri var. "Değiş tokuş etme" anlamında mübadele ad, "değiş tokuş edilmiş, karşılıklı olarak yerleri değiştirilmiş" anlamında mübadil sıfattır. Batı Trakya'dan gelen bir mübadil grup İstanbul'un Bosna semtine yerleştirilmiş. Bu cümlede sıfat olarak kullanılmış olan mübadil kelimesi iyelik eki, durum eki alıp ad gibi kullanılamaz. Mübadiller Fatih semtine yerleştirildi denebilirmişse de mübadil halk Fatih semtine yerleştirildi daha kurallıdır. Artık Arapça kökenli kelimelerden hangisi ad hangisi sıfat diye bir kaygı söz konusu olmadığı için bu tür örneklerde de kullanım hataları yapılabiliyor. Türkçeleştirme sırasında yalnızca -sal (-sel) eki kullanılmadı. Samimi sıfatı -sal (-sel) ekiyle değil, içten biçiminde ad durum ekiyle Türkçeleştirildi. Osmanlı Türkçesi'nde zecri kelimesine bulunmuş olan karşılık 'radikal'dir. Zecri ve radikal de-ten ad durum ekiyle kökten biçiminde Türkçe ifade edildiyse de radikal dilde varlığını korudu. Cerrah yerini operatör'e bırakırken cerrahi sıfatı cerrahi müdahale örneğinde dilde varlığını sürdürüyor. Konuyla ilgili ciddi olamasın cümlesinde olduğu gibi ilgi çekici bir başka kullanım var. Batı kökenli sıfatlar açısından da ilgi çekici durumlar var. Fransızcadan dilimize giren sistem (ad), sitematik (sıfat); simetri (ad), simetrik (sıfat); radyoloji (ad), radyolojik (sıfat) örneklerinde olduğu gibi Batı dillerinde düzenli olarak adların bir de sıfatları bulunur. Bu sıfatlar; -radyolojik örneğinde olduğu gibi- Türkçede korunmuş, bazen de sistematik sistemli biçiminde yalnızca ekinin Türkçe olarak karşılanmasıyla yetinilmiştir. Simetri simetrik örneğinde simetrili'den çok simetrik yaygındır. Batı kökenli bu sıfatlar nispet ekli Doğu kökenli kelimelere göre ad olarak kullanılabiliyor, sistematiği, sistematiğini biçiminde iyelik eki, durum ekleri alabiliyor. Demek ki Türkçe sıfatlarının ad gibi kullanma imkânı Batı kökenli kelimeler üzerinde de işliyor. Ancak bunun sınırı net değil. Fantastik, fantastiği biçiminde (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, TDK)
DİL ZÜPPELERİ
* Hıncal Uluç, Sabah 12.11.2019: "Antep seni Real'den beter etti ama, 'Finishing'leri yoktu."
Kelimenin Türkçe karşılığı (bitiricilik) varken İngilizcesini (finishing) kullanmak.
* Hıncal Uluç, Sabah, 12.11.2019: "Medyamızda nedense olmayan Obituary köşelerine döndü."
Kelimenin Türkçe karşılığı (anma yazısı) varken İngilizcesini (obituary) kullanmak!
* Ersoy Dede, Tatil Gündemi, TRT Radyo 1, 30.03.2019: "Ef 400 Anlaşması (doğrusu Antlaşması)...", "Ef 35'lerin)
Harflerin Türkçe okunuşları (Fe) varken, İngilizcesini (Ef) seslendirmek hem de defalarca...
* Birol Reçber, TRT Radyo 1, 24.04.2019/735: "Es 400, Ef 35..."
Alfabemizdeki harfleri İngilizce seslendirmek de ne oluyor.
Bir dahaki sefere "Es four hundred" ve "Ef thirty five" demezsen hatırım kalır, ha gayret!
* İbrahim Tenekeci, Yeni Şafak, 09.07.2019: "Dostluk kurmaktan ziyade çevre yapılıyor, network oluşturuluyor."
Türkçe karşılığı (genel ağ) varken İngilizcesini (network) kullanmak!
* Ersoy Dede, TRT İstanbul Radyosu, Tatil Gündemi, 04.05.2019. "Misafir ediyor olmamızdan..."
"Misafir ediyor olmak" garabeti!
İngilizce "present perfect continuous" haber kipinin Türkçesi sayılabilecek bu garabet ifade, dilimize yerleşti; Ersoy Dede'ler sayesinde...
* Selver Gözüaçık, TRT Haber, 23.04.2019/6.52: "Kedisine bir dedlayn çizmiş"
Türkçe karşılığı (son tarih) varken İngilizcesini (dead-line) kullanmak!
TRT'de bir dil züppesi
*Ersoy Dede, TRT Radyo 1, Tatil Gündemi, 05.05.2019: "Take-off programı.."
Kelimenin Türkçe karşılığını aramak zahmetinde bulunmuyorum. Bıraktım yakasını ne derse desin.
Böyle (TRT) başa, böyle (Ersoy Dede) böyle tıraş.
Süslü baba tekkesi diyoruz da kimseden çıt çıkmıyor!
* Metin Özkan, CNNTürk, 16.04.2019/21.37: "Biraz sakin biraz relaks"
Kelimenin Türkçe karşılığı (rahatlayın) varken İngilizcesini (relax) kullanmak!
* TRT Radyo 1'in haber spikerlerinden Gülçin Şeyhbızınlı, alfabemizdeki harfleri İngilizce seslendiriyor: Ef 35, Ef 400.
Nasıl olsa karışan yok. Biri Fe 35, Fe 400 derken; diğeri Ef 35, Ef 400 demiş, ne gam!
Kurum kurum değil âdeta Süslü Baba Tekkesi..
* Bostancı- Bakırköy deniz otobüsünde tabela: Emercensi çıkış
Dilinizi "eşşek" arısı soksun e mi?
* Milliyet, 05.12.2008: "Oman Körfezi'nde bir Alman kruvaziyer gemisine..."
Kelimenin Türkçe karşılığı (Umman) varken İngilizcesini kullanmak!
