2022 yılının ilk haftasında, LPG fiyat artışı gerekçe gösterilerek enerji üssü batı Kazakistan'da başlayan protestolar kısa süre içinde ülke çapında şiddet olaylarına dönüştü. Bir hafta içinde 200'e yakın kişi öldü, 8.000 civarında gösterilere katılan kişi tutuklandı, Cumhurbaşkanı Kasım Cengiz Tokayev, iki hafta süre ile ülkede OHAL ilan etti, 1991 yılından bu güne Kazakistan'ın tek yöneticisi, eski cumhurbaşkanı, kamu kurumları üzerinde hakimiyet kurmuş, Milli Güvenlik kurulu Başkanı Nur Sultan Nazarbayev görevinden alındı, hükümet istifa etti, ülkenin istihbarat başkanı vatana ihaneti suçundan tutuklandı.
Kazakistan'da yaşanan olayları anlamak ve yorumlayabilmek için ülkenin toplumsal, jeopolitik ve ekonomik özelliklerini incelemek gerekir.
SAYILAR İLE KAZAKİSTAN
Demografik yapı: Nüfus; 18,7 milyon (2016) Etnik gruplar; Kazak 51. % 8, Rus % 31.4, Ukraynalı % 4.4, Tatar % 1.7, Alman % 1.6. Yüze yakın farklı ulus var. Din; Sünni Müslüman % 47, Rus Ortodoks % 44, Protestan % 2, diğerleri yüzde 7. Dil; Kazakistan çift dilli bir ülkedir. Kazak dili resmi devlet dilidir. Rusça dili de etnik gruplar arası dil olarak tanımlanmıştır. Nüfusun %50'den fazlası Kazakça konuşmaktadır. Okuma yazma oranı: 98%'dir.
Yeraltı Kaynakları; Kazakistan, büyük ölçüde, petrol ve doğal gaz kaynaklarına sahiptir. Ayrıca, kömür, demir, manganez, krome, nikel, kobalt, bakır, molibden kurşun, çinko boksit altın ve uranyom rezervlerine sahiptir. Zirai ürünleri, buğday, pamuk ve hayvan besiciliğine sahiptir. Endüstri; petrol, demir, çelik, tractor ve diğer zirai donanım, elektrik motorları, inşaat malzemesi üretimi. İhracatı; petrol ve ürünleri, doğal gaz, demir, kimyaal maddeler, makina ve teçhizatı buğday, tahıl, yün, et ve kömür.
Dış ilişkiler
ABD ile Askeri ve Ekonomik işbirliği anlaşması 2021'de beş yıl uzatıldı, Tokayev de 12 Aralık 2021'de Rusya ile güvenlik terörle mücadele ve askeri işbirliği anlaşması imzaladı.
Kazakistan Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) ve Şangay İşbirliği Örgütü üyesidir.
Protesto gösterileri
Kazakistan'da akaryakıt zammı protestolarının çatışmalara dönüşmesi ve göstericilerin hükümet binalarını basmasının ardından ülkede protestolar giderek artarken Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev de, resmi bir açıklama yaparak, Kazak güvenlik kuvvetlerine güvenmeyip, üyesi oldukları liderliğini Rusya'nın yaptığı Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ)'nden yardım istedi.
Tokayev, 12 Aralık "işbirliği" anlaşmasından güç alarak Rusya'nın liderliğini yaptığı KGAÖ'den kuvvet talep etti, Rusya da 2030 kişilik bir tugay gönderdi, örgütün diğer üye ülkeleri de Kazakistan'a kuvvet gönderdiğini açıkladı. KGAÖ birlikleri Kazakistan'da "barış koruma gücü" olarak görev yapacak.
Rusya "batılı ülkelerinin", kendi arka bahçesi olarak gördüğü, eski SSCB üyesi ülkelerde mevcut hükümetleri devirmeyi amaçlayan renkli ayaklanmaları desteklediğini iddia ederek suçladı.
Kazakistan 2022 yılının ilk günlerinde başlayan sokak gösterileri ile dünya gündemine oturdu. İşsizlik ve doğalgaz fiyatlarına yapılan zammı gerekçe göstererek başlayan protestoların kökeninde, üs düzey liderler arasında yaşanan güç mücadelesi ile yönetimce yer alan kişilerin, başta Rusya olmak üzere çevre ülkelerine yönelik farklı yaklaşımından kaynaklandığı değerlendirilmektedir.
Cumhurbaşkanı Tokayev'in, Rusya'nın başını çektiği Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'nü olayları bastırma konusunda yardım etmesi için ülkeye davet etmesi, olayların, bütün bölgeyi sarsacak jeopolitik değişimlere yol açabileceğine işaret ediyor.
Ocak 2022'de yaşanan olaylar petrol üssü "Hazar Havzası" Janaozen'de 2011'de yaşanan olayları anımsatıyor. Janaozen'de, 2011'de ücretlerinin aşırı derecede düşük olduğu gerekçesi ile greve giden petrol işçilerinin gösterileri şiddet kullanılarak bastırılmış, 16 kişi ölmüş, yüzlerce tutuklama yaşanmıştı. 2022 olaylarının da petrol ve enerji üssü Janaozen'de başlamış olması dikkat çekiyor. Hazar havzası; sahip olduğu petrol ve doğal gaz rezervlerinin keşfi ile 19'ncu yüzyıldan itibaren enerjiye gereksinim duyan ulusların küresel enerji politikalarının öncelikli hedefi olmuştur. İzleyen yazımda Kazakistan'da yaşanan olaylarda Hazar havzasının önemini irdelemeye çalışacağım.
Esenlik dileklerimle.
