Irak’ta öldürülen El Kaide militanı Ebu Musab Zarkavi’ye verilmiş olan cellat sıfatının ünlü ile başlayan ek aldığında cellatın mı celladın mı biçiminde yazılacağı gazetelerde tartışıldı. Uzmanlara soruyorlar, kılavuzlara bakıyorlar, anlaşılan henüz doğrusunu bulamamışlar.
Son olarak Sabah gazetesinin 12 Haziran 2006 tarihli nüshasında Yavuz Baydar şöyle diyordu:
“Cellatın” mı “celladın” mı?
İşte size gerçek mesele.
Gerçek mesele, çünkü bu konuda bir mutabakat yok.
Görüşlerine başvurduğum dil uzmanları ve çevirmenler, daha çok “dı” yanlısı oy kullanmakla birlikte “öbür türlü de olabilir aslında” çekincesini koydular.
Sabah dil anlatımında Ömer Asım Aksoy’un Ana Yazım Kılavuzu’nu esas alıyor. Başka gazeteler farklı kılavuzlara -örneğin TDK’nın İmla Kılavuzu’na- uyuyor.
Aynı akıl yürütmeden geçirdiğim için Devrim’in de yer verdiği, iki farklı bakışı aktarayım:
Aksoy’a göre p-ç-t-k harfleriyle biten sözcükler, ünlü ile başlayan ek aldıkları zaman bu harfler b-c-d-ğ’ye dönüşüyor. Ama sap, saç, ok cellat gibi bazı istisnalarda bu uygulanmıyor.
TDK’ya göre ise, başka dillerden gelen sözcükler (cellat, milat, kitap, renk gibi) ünlü ile başlayan ek alınca sert ünsüzler yumuşuyor:
Miladın, kitabın, rengin...
Dolayısıyla ilki cellatın diyor...
İkincisi celladın…
Yazı bu açıklamalarla devam ediyor.
Radikal gazetesinde de Hakkı Devrim, bu konuyu ele alıyor ve şu açıklamaları yapıyor:
“… Hangisi doğru?”
Sana soracaklarına bir imla kılavuzuna baksalar ya, dersiniz, asıl meseleye parmak basmış olacaksınız.
Türk Dil Kurumu’nun (TDK) İmla Kılavuzu “cellât,-dı” derken; Ömer Asım Aksoy’un (Adam yayınları) Ana Yazım Kılavuzu “cellat,-tı” imlasını tercih ediyordu.
İki farklı kılavuzun uygulamalarını dayandırdıkları kuralları da aktarayım:
Adam: “Ağaç, meslek, dolap, kanat gibi ç, k, p, t ile son bulan sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıkları zaman sonlarındaki sert ünsüzler c, ğ, b, d’ye dönüşür. Buna karşı suç, ok, sap, surat (demek ki cellat da) gibi kimi sözcüklerin sonlarındaki harfleri kuraldışı olarak yumuşamamaktadır. Dizinde bu istisnaları ‘surat,-tı’ diye belirttik.
TDK bu konuda daha kararlı: “Dilimizdeki alıntılar (başka dillerden alınmış kelimeler) ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında tonsuz (sert) ünsüzler tonlulaşır (yumuşar): sebep/sebebi, kitap/kitabı, cilt/cildi, ahenk/ahengi… olur. Bank, tank gibi birkaç yabancı kelime bu kurala uymaz. Tonlulaşma olmayan kelimeler de vardır: ahlâk/ahlakın, cumhuriyet/cumhuriyete, evrak/evrakı, sepet/sepeti gibi.
Dizinlerinde TDK cellat/celladı derken, Adam cellat/cellatı demeyi tercih etmiştir.
Bana soranlara diyebildiğim şudur: tek heceli kelimelerde iki ünlü arasında kalan sondaki ç, k, p, t yumuşamaz kaç/kaçıncı, ok/oku, ip/ipi, at/atı. Birden çok heceli kelimelerdeyse yumuşar: çalap/çalabı, ağaç/ağacı, kanat/kanadı, durak/ durağı olur.
Bence son harfini yumuşatarak celladı diye yazmak daha doğrudur.”
İmlalarını, noktalama işaretlerini, aynen koruduğum bu yazıda geçen ve tartışma konusu olan celladın ile cellatın imlası üzerinde gazetelerde başka açıklamalar, başka yorumlar da var. Bu iki yazıyla yetinelim. Akşam gazetesinde bu konu ile ilgili yazının başlığı “Celladın” Hürriyet ve Vatan gazetelerinde de aynı başlığı ve aynı imlayı görüyoruz. Devam edecek. (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, turkedebiyati.org)
BUNLAR DA KISA KISA
* Yüksel Aytuğ, "Hatırlatırım, o devletin polisidir" başlıklı bir makale yazmış! "Son zamanlarda" kelimeleriyle başlayan ve "küfür yağdırıyor" kelimeleriyle biten paragrafı iki kere tekrarlamış!Sayfa sekreteri de atlamış ve yazı yayımlanmış. (Sabah, 10.01.2021)
* Hıncal Uluç, Sabah, 05.01.2021: "Kemaller'le birlikte izlediğimiz..."Özel adlara eklenip aile, gil anlamı veren -lar, -ler ekleri kesme ile ayrılmaz. (Örnek: "Ahmetler", "Mehmetler"..) Ancak benzerleri anlamı veren "lar", "ler" ayrılır. (Örnek: Fatih'ler, Atatürk'ler.)
