Etki etmek ve diğerleri

Konunun bir de olmak yardımcı fiiliyle olan boyutu var. Detone olmak, angaje olmak, adapte olmak, kadük olmak, dejenere olmak, entegre olmak vb.

Gönlünü bu tür kelimelere açanlar, bunların karşılığı yok mu diye merak etmediler. Oysa bu kelimelerin birçoğunun bulunmuş Türkçe karşılıkları Türk Dil Kurumunun Türkçe Sözlük'ünde, Yabancı Kelimelere Karşılıklar, Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu adlı kitaplarında bulunabilir.

Örnek olarak entegre olmak karşılığı bütünleşmek, adapte olmak karşılığı uyarlamak, ajite etmek karşılığı kışkırtmak, sabote etmek karşılığı baltalamak, empoze etmek karşılığı dayatmak, lanse etmek karşılığı tanıtmak, realize etmek karşılığı gerçekleştirmek, sübvanse etmek karşılığı desteklemek, analiz etmek karşılığı çözümlemek verilebilir. Mesele, yalnızca etmek, olmak birleşik fiilleriyle sınırlı değil; aynı durum deyimlerde de yaygındır.

Şov yapmak, rölantiye almak, start vermek, brifing almak, popülaritesi artmak, komplo kurmak gibi örneklerde Batı kökenli kelimeler deyimlere de girdi. Asıl tehlike, bu tür deyim niteliği kazanmış kelimelerdir. Yabancı bir kelime deyimlerde yer edince kazanılan mecaz anlamlardan dolayı onları Türkçe bir kelimeyle karşılamak mümkün olmuyor. Görüldüğü gibi Türkçenin üzerinde durulması gereken epeyce meselesi var. Yazıyı okuyanların "Bir tek sen mi bu durumdan etkileniyorsun, dertleniyorsun?" biçiminde seslendiklerini duyar gibi oluyorum. Ne yapalım ataların dediği gibi, dert çok hem dert yok.(Prof. Dr. Hamza Zülfikar, Türk Dili)

Bir sözlüğün irdelenmesi

RTÜK'ün 2020'de bastırdığı Türkçe Telaffuz Sözlüğü adlı kitapta binlerce yanlışlık var. Bunların bir bölümünü kelimelerin anlamlarına göre kullanılmaması oluşturuyor.

Kelimeleri anlamlarıyla örtüşecek biçimde yazmak, Anlam biliminin konusudur. Sözde sözlüğün yazarı Dr. Serhat Demirel. Türk dili Edebiyatı mezunu olmasına rağmen Anlam bilimini bilmiyor ama sözlük yazmaya kalkabiliyor. Bu konuda yazdığı kitapta yüzlerce örnek bulunur. TDK'dan aldığı anlamların bir bölümünü kendi süzgecinden geçirmeden aynen almış. Bu yanlışı savunmak, onu haklı çıkarmaz çünkü TDK sözlüğü için "ümit verici bir gelişme" diyerek, kendisini bir otorite olarak görmüştü. Anlam bilime göre bir kişi, bir başka kişinin yaptığını "ümit verici" diye niteliyorsa kendisini daha üstte görmektedir.

Sözde sözlükte, Abbas kelimesi "ölümü yaklaşan kişiye söylenen söz" diye açıklanmış. Acaba öyle mi? Çocuklarına Abbas adını veren ana babalar, ölümü yaklaştı diye mi bu adı verirler? Hz. Muhammed'in amcasının adı değil midir Abbas? Abbasi devletinin kurucusu kimdir? Tabii ki Abbas. Ölümü yaklaşan kişiye Abbas denmez, "abbas yolcu" diye şaka yollu söylenir. Üstelik yalnızca ölümü yaklaşana değil, görevi bitmek üzere olanlara da abbas yolcu derler.

Biz yazdıktan sonra sözde sözlük ikinci baskı yaparsa düzeltir yazanı.

Bakın Abdülaziz için ne diyor? "Osmanlı'da iki padişah" diyor. Bu arkadaş tarih de bilmiyor. Hem de Osmanlı tarihinden ve hem de Kraliçe Victoria'nın yakın dostundan bîhaber. Bu kitabı nasıl basmış RTÜK, anlamak zor.

İran ülkesi diye bir yer var mı? Dr. Demirel'e göre var. Ama gerçekte İran var, İran ülkesi yok ve olamaz. Ama Arap ülkesi olur, Hindu ülkesi olur, Rus ülkesi olur. İran ülkesi olmaz, Acem ülkesi olur. İran ülkesi sözü anlam bilimine aykırıdır. Hangi sözlükte yazarsa yazsın, yanlıştır. Türkiye ülkesi denilemeyeceği gibi. Bu kadar ders yeter...

BUNLAR DA KISA KISA

* Süleyman Özışık, Türkiye, 25.09.2020: "Bir çeşmenin kornasını çevirme töreni düzenledi."

Özışık'ı bir kere uyarmıştık amma!

Korna değil kurna kardeşim, kurna...

* http://yeniasir.com.tr, 14.06.2020: "Karşıyaka'da yönetim, şahşalı günlerine dönmek için..."

"Görkemli" anlamındaki sıfat "şaşaalı" şeklinde yazılır.

Yılların Yeni Asır'ında affedilmez hata.

* Müge Anlı, atv, 09.10.2020/10.15: "Bir tane adam geldi..."

Müge Anlı'nın öğreneceği yok.

İnsanlardan taneyle bahsedilmez!

* İbrahim Sadri, atv, 04.10.2020/9.00: "Dört tane yavru köpek..."

Tane kelimesi nesneler için kullanılır: Üç tane kalem, iki tane defter..