Etki etmek ve diğerleri

Denebilir ki etki etmek neden eleştiri konusu oluyor? Elli altmış yıl önce Türkçeye geçmiş olan Arapça isim soyundan kelimelerle kurulmuş tayin etmek, tarif etmek, mübalağa etmek, tevsik etmek, müdafaa etmek gibi yüzlerce birleşik fiilin Türkçe kelimelerle karşılandığını hatırlatalım.

Başlatılmış olan bu harekette yukarıdaki birleşik fiiller atamak, tanımlamak, abartmak, belgelemek, savunmak gibi Türkçe tek bir fiille karşılandı; Türkçeleştirme yolunda önemli bir kazanç elde edildi. İşlenen bu örnekler arasında tesir etmek de etkilemek olarak karşılandı.

Şimdi nasıl olduysa tesir etmek yapısına dönülerek kelime etki etmek biçiminde yaygınlaşıyor. Öneri; tesir karşılığı etki, tesir etmek karşılığı etkilemek biçimindeydi. Bunun gibi alaka - ilgi, alakadar olmak - ilgilenmek ve mâni - engel, mâni olmak - engellemek biçiminde karşılandı. Öte yandan mübalağa etmek - abartmak, tevsik etmek - belgelemek, tarif etmek- tanımlamak birleşik fiilleri abartı etmek, belge etmek, tanım etmek olmadı ama tesir etmek - etkilemek iken etki etmek biçiminde kullanıldı. Devam edecek. (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, Türk Dili)

DURUMUN VAZİYETİ

Dr. Serhat Demirel, RTÜK'ün bastığı Türkçe Telaffuz Sözlüğünde bazı kelimelerin argo olduğunu yazmış. Gâvur, hela, hıyar ve kavat Dr. Demirel'e göre argo. Oysa dilbilimine göre argo değil. Bu uydurma sözlükte argo diye belirttiği ama argo olmayan kelimeler de var. Çöplenmek, Halt, Kaltak Küttedek, Mariz, Şaşkaloz Şavalak ve Pezevenk argo değil. Şinanay, Teres, Tırsmak, Velet, Yalabık, Kaypak sözleri de argo değil. Yosma, Zıbarmak, Zımbırtı, Ziftlenmek de Dr. Demirel'in yazdığının aksine argo değil. Adam kaba sözleri argo zannederek, zan üzerine sözlük yazıyor. Ama bu sözlüğü de RTÜK basıyor. Bilimsel hiçbir değeri olmayan kitabın yazarının doktor olması yanında Türk Dili bölümünde çalışması da ayrı bir facia...

Ansiklopediler ve sözlüklerin attığı palavralara inanmayın(!)

Tuzlu ve tatlı sularda yaşayan karides, kabuklulardan bir hayvan değil, balıktır.

İspatı mı?

Gayet kolay.

Bakın Dr. Serhat Demirel'in RTÜK'çe bastırılan Türkçe Telaffuz Sözlüğü'ne gerçeği görün:

"Karides: Denizlerde veya tatlı suda yaşayan, eti yenen, kabuklu bir balık türü."

Gördünüz mü?

Neymiş?

***

BUNLAR DA KISA KISA

* Rahim Er, Türkiye, 22.07.2019: "Kıbrıs, Akdeniz'in Sicilya ve Sardunya'dan sonra üçüncü büyük adasıdır."

Merkezi Cagliari olan adanın ismi Sardunya değil Sardinya'dır.