Bold yazıların ve mizanpajın korunması...
Yerinde kullanılmayan olgu (vaka), olay (hadise) süre (müddet), süreç (vetire) gibi dilimizde bir de etken ve etkin kelimeleri var. Bunlardan etken eskiden müessir karşılığı kullanılırdı. Örnek olarak eczacılıkta müessir madde, bugün etken madde ile ifade ediliyor. Etkin ise faal’e karşılık olarak önerilmişti. Bundan da etkinlik yapılmış ve faaliyet yerine kullanılmıştır. Bu gelişmeler sırasında batı dillerinden bunların karşılıkları da dile girmiş, etken yerine faktör, etkin yerine aktif denilmeye başlanmıştır. Aslında bu karışıklık biraz da kelimelerin kökteş olmasından etmek fiilinin kısıtlı “yapmak” anlamından kaynaklanıyor. Müessir ile faal ayrı ayrı köklere dayandığından ve ayrı ayrı yapılarda olduğundan birbirlerine karışmaları söz konusu olmamıştır.
Etken, etkin yanında bir de etki, etkime, etkileme, etkilemek, etkilenme, etkilenmek, etkileşim, etkileşimli, etkileşme, etkileşmek, etkileyici, etkileyicilik, etkili, etkililik biçimleri var. Etmen’i, edim’i, edinim’i de bunlara katabiliriz. Etmen, amil; edim, amel; edinim, iktisap karşılığı türetilmiştir. Etmek yardımcı fiilinden türetilmiş olan ve birbirlerinden ayrılmaları kolay olmayan bu kökteş biçimlerin zamanla yerlerini batı kökenli kelimelere bırakacağı ihtimali kuvvetlidir. Buna gösterilecek sebeplerden biri kelimelerin aynı köke dayanması ve biçimce birbirlerine benzemesidir. Aynı durum olmak yardımcı fiilinde de söz konusudur. Bu yardımcı fiilden de türetilenlerin sayısı az değildir ve kökteş olan bu kelimeler arasında da karışıklık bulunmaktadır. Bu bakımdan okul çağında bunların örneklere dayalı olarak öğretilmesi gerekir. Devam edecek. (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, www.turkedebiyati.org)
BİR SÖZLÜĞÜN İRDELENMESİ
+++++++++++
RTÜK tarafından bastırılan, Dr. Serhat Demirel'in hazırladığı Türkçe Telaffuz Sözlüğü'nde neler var?
"Vamp, metres, yosma, zevzek, zıbarmak, zıddına gitmek, zıkkımlanmak, zımbırtı, zıpçıktı, zırtapoz, zıvanadan çıkmak, zibidi, zirzop, zombi, yavşak...
Zamanı olan oturup sıralasın!
Gazeteciler bu kelimeleri yazmaz veya yanlış telaffuz ederlerse haberleri yanlış mı olur?
Haberde argodan kaçınılmayacak mıydı?
BUNLAR DA KISA KISA
* Hıncal Uluç, Sabah, 26.12.2020: "Ne Sophia Lorenler, ne Brigitte Bardotlar, ne Ginalar!."Kural: Özel adlara eklenip "aile, gil" anlamı veren "-lar", "-ler" ekleri kesme ile ayrılmaz. Benzerleri anlamı veren "lar", "ler" ayrılır. (Örnek: Fatih'ler, Atatürk'ler.)
* Hıncal Uluç, Sabah, 26.12.2020: "Dikkat buyurun, sayfadaki 6 başlığın altısını da birebir yazdım.."
Hıncal Uluç'a "birebir" (etkisi kesin olan) ile "bire bir" (aynı, tıpkı) arasındaki farkı öğretmek, hecin devesine tango/mambo yaptırmaktan zor!
* Müge Anlı, 22.12.2020/10.30: "İkâmet eden..."
"Fenomen" sunucuyu bu sütunlarda en az 20 kere uyardık , nafile.
"İkaamet" (ikinci hece kalın) demek o kadar zor değil!
Hem zırt pırt yaptığınız yüksek lisanstan bahsedeceksiniz hem de bu kadar basit bir seslendirmeyi yapamayacaksınız!
Nerede kaldı fenomenlik?
