Doğru yazalım doğru konuşalım

Birleşik, bileşik, bitişik, mürekkep, etken, etkin, sabık, cellatın, celladın üzerine.

Kelimeleri birleşik yazma, Cumhuriyet döneminde ortaya çıkmış; kelime türetme yollarından biri olarak uygulamaya konmuştur. Cumhuriyet öncesi eski harflerle yapılan yayınlarda birleşik yazma, Farsça kelimeler dışında, Türkçe kelimelerde söz konusu değildir.

Bunu Cumhuriyet öncesi yazılmış metinlerde külbastı, ağaçkakan örneklerinde olduğu gibi görebiliyoruz.

Bununla birlikte Cumhuriyet öncesi yıllarda birleşik kelime kavramının bulunduğunu eski dil bilgisi kitaplarındaki açıklamalardan ve verilen örneklerden anlıyoruz.

Tâhir Kenan'ın 1309 (miladi 1891) yılında yayımladığı Kavâid-i lisân-ı Türkî adlı kitabında konu, Farsça tamlama kuralına göre yapılmış "ism-i mürekkep" terimi altında işlenmiştir. Bilginin yaptığı açıklama ise şöyledir:

"İsm-i mürekkep, bir lugat birleştirip bir mana murat etmekten ibarettir." (305. s.).

Prof. Dr. Leyla Karahan ile Yrd. Doç. Dr. Ülkü Gürsoy tarafından Türk Dil Kurumu yayınları arasında çıkarılan ve yeni harflere aktarılmış olan bu kaynakta semizot, hanımeli, külbastı, kadınbudu, imambayıldı, hünkârbeğendi, balmumu, sivrisinek, danaburun, kırkayak, ağaçkakan örnekleri verilmiş.

Türkçe birleşik kelimelerin eski harfli biçimleri ayrı yazılmıştır. Tâhir Kenan, Pazar kelimesini de pa-zar biçiminde ayırarak birleşik kelimeler arasına almış, yelpaze, hemşire, bargir kelimelerini Türkî Farisî diye niteleyerek "usûlsüz ve binaenaleyh yanlış" bulmuştur (305.s.). (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, www.turkedebiyati.org)

Bir sözlüğün incelenmesi

Sakarya Üniversitesi, Türk Dili Bölüm Başkanlığı'nda Başkan Yardımcısı olan Dr. Serhat Demirel'in yazdığı Türkçe Telaffuz Sözlüğü'ndeki yanlışlar ve eksikler bitmek bilmiyor.

Telaffuz sütunu ile ilgili doyurucu bir açıklama bulunmamaktadır. Sözlükle ilgili açıklamalarda fonetikten bahsedilmemektedir. Oysa telaffuz bütünüyle telaffuza dayanır. Yine sözlükle ilgili açıklamalarda Sözlük Bilimi (Leksikoloji) konusuna hiç girilmemiştir. Bir dilin telaffuzu 2-3 sesin telaffuzu demek değildir. Üstelik Telaffuz Sözlüğü yazıyorsanız, dilin tüm seslerinin ele alınıp bu seslerle ilgili genel bir bilgi vermelisiniz.

***

HORR

Dr. Serhat Demirel, yazdığı Türkçe Telaffuz Sözlüğü'nde tarif veriyor:

"Kariye: İstanbul'da bir semt."

Osmanlı'da hükûmeti tanımlamak ve diplomatik yazışmalar için özellikle bu yüceltici adlar eş anlamlı kullanılırdı ve teşvik edilirdi:

Dersaadet (Farsça: Arapça: "Mutluluk Kapısı")

Derâliye (Farsça: Arapça: "Yüce Kapı")

Bâb-ı Âli (Arapça: Arapça: "Yüce Kapı")

Pâyitaht (Farsça: Arapça: "Tahtın Ayağı" veya "Başkent")

Asitane (Farsça: Farsça: "Devletin Eşiği")

Hiç araştırma yapmadan sallayın bakalım...

BUNLAR DA KISA KISA