Sakarya'da balık avladım biçimindeki bir cümlede Sakarya sözünün ırmak olduğu anlaşılıyor ve bu kelime ırmaksız kullanılabiliyor. Fakat Van'da balık avladım cümlesinde ise bir düşüklük söz konusu oluyor. Burada Van'a göl sözünü eklemek gerekiyor. Bu durumda, Van Gölü sözü tamlama yapısında bir birleşik kelime sayılacağından her iki kelimenin ilk harflerinin büyük yazılması gerekiyor. Sakarya Nehri tamlamasında bu derece bir anlam yetmezliği belki yaşanmıyor ama Çanakkale Boğazı, İstanbul Boğazı veya Marmara Denizi, Marmara Bölgesi, Marmara Adası örneklerinde karışma söz konusu olabiliyor. Gemi İstanbul'dan geçti ile Gemi İstanbul Boğazı'ndan geçti örneklerindeki anlam farklıdır. Burada ilginç olan durum "boğaz"ın tek başına İstanbul Boğazı'nı karşılayabilmesidir. Ancak bu durumda bana göre 'Gemi boğazdan geçti' örneğinde boğaz tek başına İstanbul Boğazı sözünün yerinde kullanılıyorsa, ilk harfinin büyük yazılması gerekir. Bu açıklamalara bakıp tamlamayı oluşturan ikinci kelimeyi yani tamlananı genel olarak yazmak, kullanmak zorundayız. Bu örneklere bir birleşik kelime gözüyle baktığımıza göre acaba ikinci kelimenin ilk harfini büyük mü yazsak? Bunun aksi de düşünülebilir. İkinci kelimenin ilk harfinin küçük yazılmasında yani birleşik kelimeye dâhil edilmemesi durumunda getirilen ekin bir kesme ile ayrılmasına da ihtiyaç kalmaz.
1965 yılından sonra çıkmış haritalara, ders kitaplarına baktığımızda ikinci kelimenin ilk harfinin Yeni İmlâ Kılavuzu'nda belirtildiği gibi küçük yazıldığını görüyoruz. Örnek olarak o tarihlerde Prof. Faik Sabri Duran imzasıyla çıkan Büyük Atlas (Kanaat yayınları/İstanbul)'a İstanbul boğazı, Çanakkale boğazı, Saros körfezi, Enez körfezi, Edremit körfezi, Antalya körfezi, Fethiye körfezi, Edremit körfezi, Çandarlı körfezi, Amik gölü, Van gölü, İzmit gölü, Eğridir gölü, Burdur gölü, Haymana yaylası Kerempe burnu, Anamur burnu, Bozok yaylası, Konya ovası, Muş ovası, Ağrı dağı, Elma dağı, Palandöken dağı, Botan çayı, Arpa çayı vb. coğrafya adlarının ikinci kelimeleri küçük harfle başlamıştır. Bu durumda söz konusu coğrafya adlarının ikinci kelimesine getirilen eklerin de bir kesme ile ayrılmasına gerek kalmamıştır.
Bu haritada dikkati çeken husus, Fırat, Dicle, Aras, Çoruh, Sakarya gibi büyük nehir adlarına, ırmak veya nehir kelimelerinin eklenmemiş olmasıdır. Millî Eğitim Bakanlığı'nın onayını alan bu atlasta anlaşılan yukarıda söz konusu ettiğimiz Yeni İmlâ Kılavuzu'na uyulmuştur. Devam edecek. (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, gulceedebiyat.com)
BUNLAR DA KISA KISA
* Mesut Hakkı Caşın, CNN Türk, 03.07.2020/21.25: "İçimizde uhtedir bu..."
"Uhte" (Birinin yapmakla yükümlü olduğu iş, görev) ile "ukte"yi (İçe dert olan şey) karıştıran karıştırana...
* D. Mehmet Doğan "taraftar" kelimesinin nasıl yazılacağı konusunda kararsız.
İşte örnekler: - taraftarlar nezdinde - Gelenek taraftarı - taraftarı olmayı - oturmasına taraftar - taraftarları, bütün - tarafdar olabilirler - Latin harfleri tarafdarıdır
* İbrahim Sadri, atv, 20.06.2020/8.48: "Arkamdaki ekranda..."
İbrahim Sadri'nin, Yüksel Aytuğ'un, "Arka planlar nasıl kurtuldu başlıklı yazısını okumasını öneririm! http://m.medyaloji.net/m-makale/genc-medyacilara-yol-haritasi-233-3_6002.html
* http://kidega.com, "Orhan Okay, 26 Ocak 1931 yılında İstanbul'da dünyaya gelmiştir." Gün, ay ve yıl belirtildikten sonra "yılında" değil, "tarihinde" denilir!
* Müge Anlı, atv, 19.06.2020/10.17: "Gerçekten tüylerim dikeliyor." "Ödüllü sunucu" diken diken olmak deyimi yerine "dikelmek" kelimesini kullanıyor!
* Hıncal Uluç, Sabah, 24.06.2020: "Ne varki Mustafa Başkan..." Hıncal Uluç, "ki" bağlacını kelimeye ulamış! Doğru yazım: Ne var ki...
* İbrahim Sadri, atv, 20.06.2020/7.46: "50 tane büyükelçi..." "Sunucu", insanlardan taneyle bahsedilmeyeceğini bilmiyor. Dünkü çaylak muhabirler öğrendi, İbrahim Sadri daha sunuculuğun ilk aşamasında...
