Millî Eğitim Bakanlığınca yayımlanmış olan Örnekleriyle Türkçe Sözlük'te ise, paradigma kelimesi yer almamıştır. Sözlüğün dizi maddesinde de paradigma'nın anlamı bulunmamaktadır.

Türk Dil Kurumunca yayımlanmış olan Türkçe Sözlük'te paradigma kelimesi alınmış ve önüne anlam olarak yalnızca dizi sözü konmuştur. Bu uygulama, "Söz konusu kelimenin anlamını dizi maddesinde bulacaksınız ve paradigma yerine dizi'yi kullanacaksınız" demektir. Nitekim dizi maddesinde verilen anlamlardan altıncısı paradigma'ya ayrılmıştır ve burada verilen anlam şöyledir: "Aynı sözdizimsel bağlam içinde birbirinin yerini alabilecek olan ve güçlü bir karşıtlık bağlantısı kuran ögelerin oluşturduğu bütün, paradigma". Bu tanım sözlüğün eski baskılarından bu yana değişmeden sürüp gelmektedir.

Dikkat edilirse burada da verilen tanım daha çok dil bilgisi ile ilgili olup açık ve anlaşılır bir tanım değildir.

Türk Dil Kurumunca yayımlanmış olan Yabancı Kelimelere Karşılıklar adlı kitapta ise gazetelerdeki kullanım dikkate alınmıştır. Dil bilgisi terimi olarak öne sürülmüş ve Türkçe Sözlük'te yer almış olan dizi karşılığı da göz önüne alınarak paradigma'ya değerler dizisi karşılık olarak gösterilmiştir. Yapılan tanım ve açıklama ise şöyledir: "Fransızca yoluyla Türkçeye giren ve Lâtince asıllı olan paradigma örnek, model, numune anlamlarına gelir. Kelime çekim anlamıyla gramerde de kullanılır."

Karşılık olarak önerilen değerler dizisi sözünü pekiştirmek için bir de şu cümle örnek olarak verilir: "Bilim adamları ülkenin değerler dizisindeki bozukluğu ortaya koyar." (97. s.)

Kabul etmek gerekir ki, dizi bugüne kadar paradigma kelimesinin yerine geçememiş ve dizi bu anlamda benimsenmemiş, sözlüklerde ise bu söz tam anlamıyla açıklanamamıştır. Son birkaç yıl içinde önerilmiş olan değerler dizisi uygun bir karşılık olmakla birlikte paradigma'nın yerini alamamıştır. Aslında bu durum, yani uygun bir karşılık bulup onu benimsetememek, öteki batı kökenli kelimeler için de geçerlidir. Yıllarca paradigma'ya karşılık olarak dayattığımız dizi tutmamıştır. Yaptığımız tanımlar eksik kalmıştır. Kaynaklarda örneksiz verilen tanımlar bu kelimenin anlamını aydınlatmaya yetmemiştir. Durum böyle olunca paradigma kelimesini kullanan köşe yazarlarını eleştirmeye hakkımız yoktur. Eleştirilmesi gerekenler, vaktinde uygun karşılıklar bulmayan, bunları gereği gibi tanımlayıp sözlüklere koymayanlardır.

Bizim burada özellikle üzerinde durmak istediğimiz husus, Türkçede bulunmayan, Türkçenin yapısına uymayan ön eklerin giderek daha çok kullanılmasıdır. Yukarıda sıraladığım para- ön ekiyle kurulmuş kelimelerin Türkçede bu yoğunlukta kullanılır olması ilgilileri ürkütmelidir. İyi bir tarama yapıldığında bunlara başka örneklerin de katılacağı bir gerçektir.

Karşılıkları dilimizin imkânlarından yararlanarak türetemediğimiz veya türetip de yerleştiremediğimiz ve benimsetemediğimiz için her gün yeni bir yabancı kelimeyle yüz yüze gelmekteyiz.

Nasırıye

Televizyon spikerleri, Irak'taki savaşı anlatırken bu ülkedeki bazı yer adlarını başlangıçta gereği gibi telâffuz edemediler. Yanlış telâffuz edilen yer adlarından biri Nasırıye idi. Uzun heceleri kısa söylemeyi alışkanlık hâline getiren M. Ali Birand'ın yanı sıra özellikle özel televizyonlardaki genç spikerler bu yer adının ilk hecesini günlerce kısa söylediler. Bu yer adının uzun söylenen ilk hecesi kısa söylenince, sürekli sürtünmeden dolayı el ve ayakta sertleşmiş deri anlamındaki nasır kelimesi akla geliyor. Vaktiyle Afganistan'ın başkenti Kâbil de gündeme geldiğinde bu tür söyleyiş hataları yaşanmıştı. Batılılara uyup bazı spikerler Kabul demeye başlamışlardı. Bereket versin kısa sürede bu tür hatalar çabuk gideriliyor.

Mezhepsel

Gene Irak savaşıyla ilgili olarak verilen haberler arasında mezhepsel kelimesi sıkça geçiyor. Irak'ta etnik ve mezhepsel bölünme biçiminde Hürriyet'in 29 Mart 2003 tarihli nüshasında da yer alan mezhepsel kelimesinin eskiden mezhebî biçiminde bir kullanımına rastlamadım. Sözlüklerde de böyle bir kullanım göremedim. Bilindiği gibi -sel eki daha çok uzun okunan ve Arapça kökenli nispet eki diye adlandırdığımız î yerine kullanılır. Üstelik mezhep Türkçe kökenli bir kelime değildir. Bunu üzerine -sel eki getirmek askersel, insansal, hukuksal, tarihsel vb. örneklerinde olduğu gibi uygun düşmez. Ayrıca Türkçenin burada bir kazancı da yoktur. Nebatî kelimesindeki nebat sözü bitki ile karşılandıktan sonra bunun üzerine î nispet eki yerine -sel eki getirildi ve nebatî sözü bitkisel biçiminde karşılandı. Bu örneği bir kazanç olarak sayabiliriz ama mezhepsel doğru ve yerinde bir kullanım değildir. Bunun yerine Irak'ta ırk ve mezhep esasına dayanan bölünme biçimindeki bir ifade daha açık ve anlaşılır bir kullanımdır. (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, turkofoni.org )

BUNLAR DA KISA KISA

* Müge Anlı, atv, 19.02.2021/12.07: "Seyit ne demek bilmiyorum."

Birçok kelimenin anlamını bilmiyorsan, "Hukuk konusunda yüksek lisans yaptım" demeyeceksin!

Seyit: 1. isim, eskimiş Bir topluluğun ileri gelen kişisi.2. isim, eskimiş Hz. Muhammed'in soyundan olan kimse.* Doğan Hızlan, Hürriyet, 06.01.2002: "Dostoyevski'nin Beyaz Geceler'inden ne kaldı aklımda? Ayın başka türlü parladığı, aşkların ve terk edilmişliklerin başka türlü yaşandığı, kar altında" "Dostoyevski'nin 'Beyaz Geceleri'nin hiçbir yerinde kar ve kıştan bahsedilmezken!

* İrfan Söyler, Twitter, 28.02.2021: "Türk tarihinin en büyük ikinci adamı sizin oylarınızla Nizam-ı Mülk seçildi."

Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri ve Siyâsetnâme adlı kitabın yazarı olan Fars devlet adamı ve siyaset bilimcisinin adını yazamayan yazar: Nizamülmülk.

* Hıncal Uluç, Sabah, 13.03.2021: "Sahne Oscarlık."

Hıncal Uluç'u uyarmıştık:

"Hüseyin Movit@pandispanyagaze

21 Kas 2019

MEDYACILARA

Hıncal Uluç, Sabah, 21.11.2019: "James Mangold, Oscarlık film değil.."

Yabancı kelimelere ulanan ekler kesme imi ile ayrılır.

Doğru yazım: "Oscar'lık"

Geçenlerde, "Kesme imi kullanmaktaki beceriksizliği konusunda kimse Hıncal Uluç'un eline su dökemez!" demiştik. İşte kanıtı!

Kilis keçisi bu, inadım inat, burnum iki kanat...

DURUMUN VAZİYETİ

Uyarmıştık:

"HORR

Türkçe Sözlük, Dil Derneği, 'İbiş'in anlamını veriyor: "2Orta oyununda çoğu kez aptal uşak rolünü oynayan komik.'

'İbiş', orta oyununda değil, Türk Tulûat tiyatrosunda ana roldeki komik uşak tiplemesidir!

Hiç araştırmadan, sözlük kotarıcılığına soyunmak!

Uyuyun bakalım!

MERAK BU YA

Sevgili kardeşimiz Kerim Evren, Yenigün gazetesinde açıklıyor: "Kurumun yönetimine getirilen kimileri, eski TDK uzmanlarının kitaplarını, üzerlerine kendi adlarını yazarak yayımlatıp telif ücreti almaktan bile utanmadılar." (10.03.2021)

İntihal yapan yapana

Kim bunlar?