Çeşitli Arap harfli Türkçe metinlerde veya eski dil bilgisi kitaplarında verilmiş Türkçe birleşik kelime örneklerine baktığımızda, bunların ayrı yazıldığını ve birleşik kelime başlığı altında bir konu olarak işlendiğini görüyoruz. Bu durumda diyebiliriz ki, birleşik kelime kavramı eski harflerle yazı yazan kuşaklarda vardı ama onlar, iki kelimeyi ayrı yazıp bir kelime sayıyor ve Farslar gibi bitişik yazma yoluna gitmiyorlardı.
Cumhuriyet dönemine gelindiğinde durum değişmiş bir kavrama ad olan ve eski harflerle ayrı yazılan birleşik kelimeler bu kez yeni harflerle bitişik yazılmaya başlanmıştır. Aslında bu yola yeni kelime türetme amacıyla başvurulmuştur. Kelimeleri birleştirmek yoluyla Cumhuriyet döneminde pek çok kelime yapılmıştır. Birleştirmeye biraz da Türkçedeki eski Arapça ve Farsça tamlamalar sebep olmuştur.
Yeni Türk harflerinin kabulünden sonra yaşanan sorunların başında kelimeleri birleşik yazma konusu gelir. Örnekleri önce 1928 yılında yayımlanan İmlâ Lûgati'nden alalım. Eski harflerin alfabe sırasına göre kelimelerin dizildiği bu kılavuzda söz konusu kelimelerin önüne yeni harfli biçimleri konmuştur. Yeni harfli biçimle eski harfli biçimin karşı karşıya geldiği bu dizinde örnek olarak bugün bitişik yazdığımız ağaçkakan kelimesi yeni harflere geçildiği ilk yıllarda da ağaçkakan biçiminde yazılmış, ama önüne konan eski harfli biçimde ağaçkakan ayrı yazılmıştır. Konu ile ilgili örneklerden birkaçı şunlardır:
Bademyağı, başkâtip, akbaba, soğukkanlı, keçiboynuzu, kaybolmak, kaydetmek, nakletmek vb. Bu durum, eski harflerle kelimelerin yazıldığı dönemde Farsça kelimelerde olduğu gibi kalıplaşmış bir birleşik yazmanın olmadığını göstermektedir. Devam edecek. (Prof. Dr. Hamza Zülfikar, turkedebiyati.org)
***
Bir sözlüğün irdelenmesi
RTÜK'ün bastırdığı Sakarya Üniversitesi öğretim görevlisi Dr. Serhat Demirel'in Türkçe Telaffuz Sözlüğü'nde yüzlerce değil binlerce yanlış var. Sanırsınız ki ilkokul öğrencileri başka sözlüklere baka baka yazmış. Bir doktorun sözlük yazmayı bilmeden bir kurum adına sözlük yazmasına hayret ediyoruz! Yanlışlar say say bitmiyor. Daha birinci sayfadan itibaren alfabetik sıralama yapılmamış. Anlaşılıyor ki Dr. Demirel alfabetik sıralama yapmayı bilmiyor ya da bunu ortaokul öğrencisi sıralamış. Abanozdan sonra abajur geliyor. Abideden önce Abidin yazmış. Alfabe maddesi Ali'den sonra yazılmış. Arter, artezyen, artırmak, arşıalânın önüne alınmış. Arzudan önce arzuhal, Asaf'tan önce asap, asrısaadetten önce astigmat, ateşisuzandan önce ateşperest gibi alfabetik dizine aykırı pek çok yazım var. Hatta bazı kelimeler arasında, 15 sayfalık mesafe var. Verdiğimiz örnekler, yalnızca birkaç tane. Yanlışları günlerdir yazıyoruz. Birbirinden farklı hataları belki aylarca yazmak zorunda kalacağız. Daha alfabetik sıralamayı bilmeyen kişiler üniversite öğretim görevlisiyse yazık o üniversitenin öğrencilerine. Kendisine sözlük yazmaya başlamadan önce Türkçenin harflerini A'dan Z'ye ezberlemesini öneririz.
Yaş ilerledikçe ezber yapmak zorlaşır!
BUNLAR DA KISA KISA
* Rıza Okur, TRT Radyo 1, 30.10.2019/7.39: "152 göçmen yakalandı."
Kaçaklar için hem - Göçmen - Düzensiz göçmen - Kaçak mülteci, hem de - Kaçak göçmen, diyen TRT. Tutarsız ve ayakta uyuyan editörlerin hatası yüzünden kabak, spikerlerin başında patlıyor. Şaşkın ördekler...
* TRT Haber Merkezi en sonunda doğruyu buldu/öğrendi. Kaçaklar için mülteci, kaçak mülteci, göçmen ve kaçak göçmen uydurmasından vazgeçti (Şimdilik diyelim mi?).
Bir haftadır TRT spikerleri kaçaklardan kaçak olarak bahsediyor. "Aklın yolu birdir" sözü gerçek oldu!
* Esra Harmankaya, TRT Nağme, 12.03.2018: "Yedi kaçak göçmen yakalandı, kaçaklar..."
Yakalananlar hem kaçak göçmen hem kaçak! Toprağı bol olsun, Balatlı Mişon, beğendiği olaylar/şeyler için, "Maşala maşala, çok beğendi ben sana" derdi! Temenniyi tekrarlayalım!
* TRT bu aynı konumdaki kişileri bakın nasıl sıfatlandırıyor:
İzmir'de 84 düzensiz göçmen Van'da 84 düzensiz göçmen Çeşme'de 225 kaçak göçmen Çanakkale'de 239 kaçak göçmen Kırklareli'nde 46 kaçak ve sığınmacı Suriye uyruklu 46 sığınmacı ve kaçak.
