Değerli okuyucular bugün Çanakkale deniz ve kara harekâtıyla harbin sonuçlarını inceleyeceğiz.

Geuben ve Breslaw Alman muhripleri Osmanlı sularına sığınınca, İngiliz donanması Çanakkale Boğazı'nı ablukaya aldı; Bunun üzerine Osmanlı hükümeti 27 Eylül 1914'te ticaret gemilerinin de Boğaz'dan geçişini yasakladı. İngiltere bu karara karşı tepkisini 3 Kasım'da Boğaz tahkimatını topa tutarak gösterdi. İngiliz savaş kabinesi 1914 sonunda yaptığı toplantılarda, Deniz Bakanı Churchill'in ısrarıyla, Çanakkale'yi deniz harekatı ile aşma kararı aldı. Böylece Türk Boğazları ve İstanbul işgal edilecek ve Rusya'ya en kısa yoldan yardım yapılacak Avrupa cephesinde şartlar İtilaf Devletleri lehine  değişecekti.

İngiliz ve Fransız donanması hazırlıklarını tamamlayınca 19 Şubat'tan itibaren  Boğaz'ın dış tabyalarını topa tutmaya başladı; Boğaz tabyalarının bertaraf edildiğini değerlendiren İtilâf Donanması 18 Mart 1915'te donanma ile Boğaz'ı geçme teşebbüsünde bulundu.

ÇANAKKALE SAVAŞI BAŞLIYOR

3 Kasım  1914 tarihinde 28 gemilik İngiliz-Fransız filosundan ilk atışı Cornwallis  adlı zırhlı yaptı. 28 gemi boğazın dış tabyalarını 17 dakika süren top ateşine tuttu. Bu bombardıman sırasında Seddülbahir tabyası büyük hasar gördü. 19 Şubat günü çeşitli sayıda gemiyle bombardıman başladı. Osmanlı topları menzilleri kısa olduğu için karşılık veremiyordu. Ancak saat 12'den sonra gemiler kıyıya yaklaşarak 7 kmden ateşe başlayınca bataryalar karşılık vermeye başladı. Gemilerden ikisi hasar aldı. Amiral Carden saat 17:30 da geri çekilme emri verdi. Bozan hava sebebiyle 25 Şubata  kadar saldırı olmadı. 25 Şubat günü dış tabyalar tahrip edildi. 18 Marta kadar geçen sürede Rumeli yakasında Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları ile Anadolu yakasında Kumkale ve Orhaniye tabyaları tahrip edildi. 17 Mart  günü Amiral Carden sinirleri bozulduğu için görevden ayrıldı yerine Amiral De Robeck atandı. 18 Mart 1915 günü bir saldırı planlandı. Bu plana göre 3 filo oluşturulacak;

1. Filo : Queen Elizabeth, Agamemnon, Lord Nelson, Inflexible

2. Filo : Albion, Swiftsure, Magestic, Ocean, Cornwallis, Irresistible, Vangeance, Canopius, Prince George

3. Filo (Fransızlar): Bouvet, Gaulois, Suffren, Charlmagne

ve bu filoların iki hat oluşturarak kıyıları bombardıman altında tutmaları ve bu sırada da mayın temizleyicilerin çalışması planlandı. 18 Marttan önce mayın tarama gemileri yoğun faaliyet göstererek mayınların bir bölümünü toplamışlardı. Ancak Mesudiye-Soğanlıdere hattından Çimenlik'e kadar olan bölge mayından temizlenemedi.

Bu arada 17'yi 18 Marta bağlayan gece Nusret Mayın Gemisi  filoların manevra yapıp geriye çekildikleri Karanlık limanın kuzeyine 26 mayından oluşan bir mayın hattı dökmeyi başardı.

18 Mart  1915 sabahı saat 10:30 da Agamemnon komutanlığında 1. filo, A hattını oluşturarak ve arkadan 2. filoca desteklenerek boğaza girdi. 11.00'den itibaren yaklaşık 13000 metreden tabyaları topa tuttu. Toplam 506 topa karşılık savunmada sadece 150 top vardı. Menzili yetmediği için tabyalardan karşılık verilemedi. Filo biraz daha ilerledi ve tabyaların özellikle de hareketlilerin menziline girdiğinde karşı ateş başladı, Agamemnon ve Inflexible yara aldı. Donanmanın ateşi yoğun olmasına karşın isabetli değildi çünkü, çeşitli yanıltma yöntemleri ve yer değişimi uygulanıyordu. Bu aşamada Kepez'den karşıya olan ilk mayın hattının temizlenmesi planlanmasına rağmen buraya yanaşılamadı bile.

Saat 12.30 da 3.filo (Fransız) B hattı öndeki gemilere yaklaşarak kıyılara ateş açtı. A hattının iki yanından geçerek ön hattı oluşturdular. Bu arada tabyalardan ateş devam ediyordu ayrıca gemiler ilerleyerek Çanakkale ve Kilitbahir tabyalarının menziline girmiş, ateş altında kalmışlardı. Saat 14 civarında Türk tabyalarının ateşi biraz azaldığı için Amiral Robeck 2. filonun gelerek en öndeki 3. filo gemileri ile yer değiştirmesini istedi. Bu manevra esnasında Erenköy körfezine giren gemiler Nusret'in mayınlarına çarptı, 10 dakika içinde sulara gömüldü. Yardıma giden Ocean ve Irresistible mayın ve top yarası alarak terkedildi, mürettebatları diğer gemilerce kurtarıldı. Gaulois, Suffren, Agamemnon ağır hasar almış, Charlemagne da hafif yaralanmıştı. İlk mayın hatlarına bile erişemeden, dış savunma hattı düzeyini bile hizalayamadan bu hale düşen Birleşik Donanma büyük bir panik yaşadı ve saat 17:45 de De Robeck geri çekilme emri verdi. Donanma hızla boğazı terkederek Bozcaada'ya çekildi. Irresistible ve Ocean da gece çökerken battılar.

DENİZ SAVAŞININ SONU

6 saat 45 dakika süren bombardıman sonucu iki İngiliz, bir Fransız zırhlısı battı, bir İngiliz, iki Fransız zırhlısı ağır yara aldı, üç gemi karaya oturdu. Osmanlı tarafındaki zayiat ise kırkdört şehit, yetmiş yaralı, sekiz top idi.

Düşman donanmasının deniz harekatı Türk topçuları ve denizcilerinin kahramanca direnişi karşısında başarı sağlayamadı. Üç zırhlının batması üzerine donanma geri çekildi.

KARA MUHAREBELERİ

Çanakkale'nin deniz harekatı ile ele geçirilemeyeceğini dikkate alan İngiliz Savaş Kabinesi, Çanakkale Boğazı'nı denizden ve karadan sürdürülecek ortak harekâtla ele geçirmeyi kararlaştırdı. İngilizler'in yanı sıra Anzak denilen Avustralya ve Yeni Zelanda birlikleri 25 Nisan 1915'te Gelibolu yarımadasının Adalar denizine bakan Arıburnu kıyısına çıktı. Çıkarma, 19. Tümen Kumandanı Yarbay Mustafa Kemal'in düşmanı Conkbayırı'nda geri atması neticesinde hedefine ulaşamadı. Ancak dar bir kıyı şeridinde tutunabilen istilâcı kuvvetler Türk askeriyle siper savaşına girişti. İngilizler ve Anzaklar takviye aldıktan sonra 6-7 Ağustos gecesi yarımadanın Anafartalar bölgesinde taarruza geçti. İngiliz kuvvetlerinin ilerleyişini Anafartalar grubu kumandanı Albay Mustafa Kemal 9-10 Ağustos'ta durdurdu ve onları kıyıya sürdü. İngilizler'in 20-27 Ağustos'ta tekrarladıkları 2. Anafartalar taarruzu da sonuç vermeyince düşman kıyıda mevzilendi. 28 Aralık 1915 günü önce Seddülbahir bölgesinin tahliyesine başlandı. 1 Ocak 1916 günü İngiliz Hükümeti Çanakkale Harekâtına son verme planını onayladı. 8/9 Ocak 1916 gecesi İtilaf Kuvvetleri Seddülbahir bölgesinden tamamen çekildi.

Türk askerinin fedakârlığı sayesinde Çanakkale geçilemedi, İstanbul istilâdan kurtuldu, imkansızlıklar içinde, savaş yorgunu Rusya 1917 devrimini yaşadı.

Çanakkale Savaşları, ilgili bütün ulusları derinden etkilemiştir. Deniz Savaşının sonlandığı gün olan 18 Mart günü Türkiye'de 18 Mart Çanakkale Zaferi ve Şehitleri Anma Günü olarak anılmakla birlikte her yıl çıkarmanın yıldönümü olarak 25 Nisan'da Anzak Günü adıyla anma törenleri düzenlenir ve o gün Avustralya ile Yeni Zelanda'da ulusal tatildir. Ayrıca Avustralyalı ve Yeni Zelandalılar o gün toplanarak Gelibolu Yarımadası'ndaki Anzakların (ANZAC: Australian and New Zealand Army Company) çıkarma yaptıkları Anzak Koyu'na gelerek atalarının savaştıkları bu yeri ziyaret ederler.

Çanakkale Savaşları, özellikle de Avustralya ve Yeni Zelanda'yı etkilemiştir. Bu savaştan önce Britanya İmparatorluğu'nun yenilmez üstünlüğünden emin olan Yeni Zelanda ve Avustralya vatandaşlarının Büyük Britanya'ya yönelik yaklaşımları değişmiştir.  Gelibolu'dan ayrılan Anzaklar savaşın başka cephelerinde savaşmaya gönderilmişler ve gittikleri her yeri Gelibolu'yla karşılaştırmışlardır. Avustralya Federasyonu 1 Ocak 1901'de kurulmuş, Avustralyalılar on yıllık bir süreçte seçme ve seçilme ile temsil edilme haklarını elde etmişlerse de ülkenin gerçek psikolojik bağımsızlığının başlangıcı Gelibolu olarak görülür.

Canberra'da Kemal Atatürk Memorial ve Yeni Zelanda'nın Wellington'un Tarakina Koyu'nda Atatürk MemoriaL adında anıtlar dikilidir. Yine Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra Britanya ve Fransa donanmalarının geri püskürtüldüğü 18 Mart tarihi, "Çanakkale Şehitlerini Anma Günü"  ilan edilmiştir. Dünyada ise bu savaş, İngiltere Donanma Bakanı Winston Churchill'in askeri beceriksizlik ve felaket sembolü olarak sayılmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk'ün 1934 Anzak törenleri sebebiyle gönderdiği mesaj ülkeler arası dostluğu pekiştirmiştir:

''Memleketin toprakları üstünde kanlarını döken kahramanlar! Burada dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükun içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır, huzur içindedirler ve huzur içinde rahat rahat uyuyacaklardır. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.''

Kutsal vatanımız için canlarını feda eden başta Çanakkale zaferini yaratan kahraman şehitlerimiz olmak üzere tüm şehitlerimizin manevi huzurlarında saygı ile eğiliyor, ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk, silah arkadaşları ve diğer tüm gazilerimizi minnet ve şükran duygularıyla anıyoruz.