Psikoloji'nin çok kıymetli alt alanlarından sosyal psikolojide, oldukça çarpıcı bir konu var.

Uyum sağlamak (comformity).

Bu kavram, ilk olarak Asch Deneyi olarak bilinen bir deneyle kuramsallaştı.

Yapılan deneydeki amaç, insanların karar mekanizmalarının çevresinden ne derece etkilenebileceğini bulabilmekti.

Deney şöyle:

Deneye katılan katılımcılar bir odaya alınıyor.

Katılımcılara bir görseldeki çubuk gösteriliyor.

Sonra ise farklı bir görselde üç çubuk gösterilerek, daha önce görülen çubuğun hangisi olduğu soruluyor.

Tabi burada bir hile var.

Odada bulunan katılımcıların sadece birisi gerçek bir katılımcı (birçok odada birçok katılımcı alınıyor.)

Diğerleri ise araştırmacıların asistanları.

Önce gördükleri çubuğun hangisi olduğu sorulan deneklerin sonuncusu işte gerçek denek yani katılımcı.

Asistanlar çok bariz bir şekilde yanlış cevap vermelerine rağmen, katılımcıların önemli bir kısmı aşikâr olan bir gerçeği uyum sağlamak adına yanlış cevap verdikleri gözlemleniyor.

Sonra ise uyum sağlama davranışı kavramsallaşarak psikoloji ders kitaplarına girmiş oldu.

Ancak daha da önemli başka bir deney var.

2012 yılında yapılan bir çalışmada, katılımcılara etik birkaç çıkmaz verilir.

Örneğin, köyünüzü askerler bastı ve tüm ahali bir barınakta saklandınız. Fakat bebeğiniz ağlamaya başladı. Eğer bebeğinizi boğarsanız, tüm köy kurtulabilecek. Fakat boğup öldürmezseniz, tüm köy katledilecek.

Katılımcılardan önce bu tarz etik ikilemlere bireysel cevap vermeleri istenir.

Daha sonra toplu olarak bir odada bulunan katılımcılara aynı etik ikilemler sesli olarak sorulduğunda cevapların önemli bir kısmının, çoğunluğun cevabına göre değiştirildiği gözlemlendi.

Bu çalışma, insana dair çok ama çok önemli bir bulguyu gözler önüne seriyor.

Ahlaki ve etik ikilemlerdeki şahsi değerlendirmelerimiz bile çoğunluğa göre etkili ölçüde değişebiliyor.

Bunun ciddi olmasının sebebi, aslında halk dilinde "kafa sayısına göre inanma" da denilen bir fenomene işaret eder.

Birçok insan, etik ve ahlaki değerlendirmeleri çoğunluğa aykırı olduğu takdirde saklıyor.

Ya da gerçekten fikri o olmasa da çoğunluğa uyum sağlamak için, istemediği fikri benimseyebiliyor.

Saklayan kişi, işte bu kavrama göre yani uyum sağlamak amacıyla, tüm etik ve ahlaki değerlerini bir kenara bırakabiliyor.

Bu kavramın farkında olmak çok önemli.

Çünkü bazen gerçekten de fikrimiz sandığımız, savunduğumuz durumların gerçekten de bizim kendi değerlendirme sürecimizden geçip geçmediğini analiz etmemiz çok kıymetli.

Çoğunluğa göre değerlendirme yapmak elbette her zaman için bir sorun değildir.

Ancak ahlaki ve etik değerler göz önüne alındığında, kişi şahsi değerlendirmelerini çoğunluktan ayırt etmeyi öğrenmelidir.

Bu yazıyı okuduktan sonra, yakın zamanda yaptığınız ahlaki bir değerlendirmeyi yeniden gözden geçirin.

Çevrenizdeki (örn. Twitter, takip edilen haber kanalları vb.) çoğunluktan etkilenerek mi bir karar verdiniz, yoksa şahsi değer ve yargılarınıza uygun bir neticeye mi vardınız?