Malum II. Dünya Savaşı vahşet, katliam ve topyekûn hüsran ile yaşandı.
Sayfalarca kitapta, saatlerce film ve dizilerde Nazi subaylarının katliamlarını tüketip durduk.
Savaş sonrası dönemde Stanley Milgram adlı bir profesör ise bu katliamlardaki askerlerin katılım davranışlarını anlamaya çalışıyordu.
Burada insana ait önemli bir görüntü olabileceğine inandı.
İtaat tüm değerleri, yargıları ve ahlaki değerlendirmelerimizi bir kenara itebilen bir davranış mıydı?
Bunları merak eden Milgram, bir deney düzenledi.
Katılımcılara bunun bir eğitim deneyi olduğu söylendi ve araştırmacının amacının, cezanın öğrenme süreçlerindeki etkilerini bulmak olduğu söylendi.
Fakat tabii ki bu bir düzmeceydi.
Deneye iki katılımcı katılacağı söylendi.
Ancak bunlardan birincisi sahte bir katılımcıydı ve o bir aktördü.
Gerçek katılımcı ise bunu bilmeden, kendisine öğretmen rolü,
Diğerine ise öğrenci rolü verildi.
Bir de deney gözlemcisi denen kişi vardı.
Deneyde öğrenci (sahte katılımcı) bir odaya alındı.
Öğretmen (gerçek katılımcı) de ayrı bir odada gözlemci ile birlikteydi.
Öğretmenin görevi, verilen metni diğer odadaki katılımcıya okumaktı.
Öğrencinin sözde görevi ise bunları dinleyip sonunda sorulan sorulara doğru cevap vermekti.
Yanlış cevap verirse, öğretmen giderek artan bir akımla öğrenciye elektrik verecekti.
Tabii ki katılımcı böyle zannediyordu ancak gerçekte öyle kimseye elektrik verilmiyordu.
Fakat sahte katılımcı olan rolünü iyi oynuyor ve her verilen elektroşok ile daha da acı çektiğini duyurmak için çığlıklar atıyordu.
Öğrenci rolündeki katılımcının acı çektiğini duyan öğretmenler deneyi bırakmak istese de
Sert mizaçlı ve otoriter deney gözlemcisinin baskılarıyla devam ettikleri gözlemlendi.
Acıyla gelen sesler artsa da denekler duvarları yumruklasa da akımın değeri arttıkça artıyordu.
Sonuçlar tüm Psikoloji camiasını şaşırtır türde oldu.
Deneklerin yarıdan fazlasının maksimum akım olan 450 volta çıkmış olmaları bu şaşkınlık için yeterliydi.
Milgram bulgularına şöyle yaklaştı:
Sıradan bir insan bile koşullar oluştuğunda hiç beklenmedik eylemlere uyum sağlayıp itaat edebilir.
Çünkü bu deneye göre insan, itaate yatkın bir canlıdır.
İşte bunu bilen otoriteler, halkını ve görevlilerini bu baskılarla kullanırlar.
Bu kişiler de tüm değerlerine aykırı olsa da bir kararı destekler ve hatta bir savaşa bile katılabilir.
Davranışlarımızın ve onları nelerin manipüle edeceğinin farkında olursak, bu gibi durumları hemen tanımlayıp, kendi değerlerimize göre aksiyon almayı öğrenebiliriz.
