Osmanlı İmparatorluğu, su kültürüyle yoğrulmuş bir topluluktu. dört bir yanda bentler, sarnıçlar, kuyular, havuzlar, sebiller, çeşmeler.. uzayıp giderdi. Biz göremedik, ama büyüklerimiz; İstanbul'un hemen hemen her mahallesindeki çeşmelerden son zamanlara kadar şırıl şırıl sularını aktığını söyler.
Şimdilerde bu çeşmelerden ançak birkaç tanesi ancak ayakta kalabilmiş durumda. Bunlardan en önemlisi kartpostallara bile konu olan Sultan III. Ahmet Çeşmesi'dir. Ayrıca Tophane Çeşmesi, Hatice Sultan Çeşmesi, Hamidiye Çeşmesi ve İstanbul Üniversitesi Duvar Çeşmesi ilk anda aklımıza gelen çeşmelerdir.
Malum çeşme, genellikle herkesin yararlanması için yapılan, borularla gelen suyun bir oluktan ya da musluktan aktığı, bir yalağı bulunan su haznesi ya da yapısıdır. Halk ağzında ise; doğal su kaynağı, pınara 'çeşme' denir. Çeşme; beti-bereketi, sağlıkla sıhhati ve hatta cenneti sembolize eder.
Hazır söz açılmışken; İstanbul'un şu ayakta kalmış, adeta birer sanat abidesi değerindeki çeşmelerine bir göz atalım:
*) Sultan III. Ahmet Çeşmesi, İstanbul Sultanahmet Meydanı'ndaki Topkapı Sarayı'nın giriş kapısı ile Ayasofya Camii arasında Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın önerisiyle III. Ahmed tarafından Perayton isimli bir Bizans çeşmesinin yerine inşa ettirildi. Türk rokoko tarzının en güzel örneklerinden olan çeşmenin yapım tarihi 1728'dur.
*) Tophane Çeşmesi ya da I. Mahmud Çeşmesi, İstanbul'un Tophane Meydanı'nda yer alan çeşmedir. Osmanlı Padişahı I. Mahmud tarafından 1732 yılında yaptırılmıştır. İstanbul'un üçüncü büyük çeşmesidir ve şehirdeki en yüksek duvarlı çeşmedir. Tarih kitabesi şair Nafihi'ye aittir. 1. Mahmud Han Çeşmesi adıyla da bilinir.
*) Hatice Sultan Çeşmesi, Eminönü'nde Mısır Çarşısı'nın yanında Rüstem Paşa'daki Tahmis Sokak'ın hemen köşesindedir. Hatice Sultan, Osmanlı sultanı. Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim ile Ayşe Hafsa Sultan'ın kızıdır. Onuncu Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman'ın da kız kardeşidir. 1496 yılında Trabzon'da doğan Hatice Sultan'ın ilk eşi İskender Paşa'dır. Hatice Sultan daha sonra Osmanlı tarihinin ilginç siması Makbul Pargalı İbrahim Paşa ile ikinci evliliğini 1524'te yaptı. Vefatında Sultanselim Camii'nde şehzadeler türbesine defnolundu. Adına yapılan çeşme 1806 (Hicri1221) yılında yapıldı.
*) İstanbul Üniversitesi Duvar Çeşmesi, İstanbul Üniversitesi merkez binasının Besim Ömerpaşa Caddesi üzerindeki yan duvarındaki bir grup çeşme de geçmiş yıllardan kalan bir başka ata yadigarıdır. Ortada büyük, iki yanında birer küçük çeşme, üçlü bir grup oluşturur.
Sağda ve solda yer alan yüksek ikişer mermer sütuna nazaran ana çeşmenin sathı içerlektir. Ortada büyük, iki yanında birer küçük çeşme, üçlü bir grup oluşturmaktadır. Orta çeşmenin düz ayna taşı üzerinde Lâle Devri çeşmelerinin çoğunda görülen yelpaze motifi yer alır. Küçük çeşmeler birer mihrap biçimindedir. Bunlarda yüksek sütunlar arasında ayrıca birer niş vardır. İkili sütunlar, oymalı birer başlıkla tamamlanmıştır. Kitabesi olmadığı için ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.
*) Hamidiye Çeşmesi, vaktinde İstanbul'un bir içme suyu çeşmesiydi. Beyoğlu'ndaki Küçük Piyale Paşa'daki Kızılay Meydanı'nda bulunur. Balkan Savaşı'nda Hamidiye Zırhlısı'nın gösterdiği başarı için yapıldığı tahmin edilmektedir.
*) Alman Çeşmesi, İstanbul'daki Sultanahmet'teki At Meydanı'nın başında ve de Sultan I. Ahmed Türbesi'nin karşısında yer alan kümbetli bir abideyi andıran çeşmedir. Alman İmparatoru II. Wilhelm'in Sultana ve İstanbul'a hediyesidir. Almanya'da yapılıp 1901'de İstanbul'daki yerine monte edilmiştir. Neo-Bizanten üslubunda bir çeşmedir; içeriden altın mozaikle süslüdür. Bütün bunlar şimdilerde zaman zaman su kesintisine uğrarken, o dönemlerde İstanbul'un dört bir yanında ki çeşmelerden şıkır şıkır sular akıyordu...
